تحلیل الگوهای همدیدی منجر به نابهنجاری دمایی و تغییرات دمایی دوره گرم در سه دهه اخیر در منطقه غرب و شمال غرب ایران

تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی یکی از چالش‌های پیش روی جامعه بشری است. هرگونه تغییری در دمای محیط می‌تواند زیست و فعالیت همه عناصر جاندار را بر روی سیاره زمین متأثر سازد. منطقه غرب و شمال غرب از زیستگاه‌های بسیار با اهمیت کشور ایران است. برای شناسایی این تغییرات در منطقه مطالعاتی ابتدا داده‌های 31 ایستگاه همدید از سایت مرکز هواشناسی اخذ و داده‌های دمای روزانه دوره گرم سال برای بازه زمانی 1989 تا 2018 مرتب‌شده‌اند. با توجه به تنوع اقلیمی و عرض جغرافیایی منطقه مطالعاتی و ایجاد یک همسانی نسبی دوره گرم سال در این منطقه ماه‌های جون تا سپتامبر انتخاب شده است. برای آشکارسازی تغییر اقلیم از نرم‌افزار آشکارسازی تغییر اقلیم استفاده‌شده است. با استفاده از شاخص نمره استاندارد z ناهنجارهای دمایی مشخص گردید. معیار انتخاب نهایی ناهنجاری‌های ایستگاهی فراوانی بالای 50 درصد در ایستگاه‌های موردمطالعه بوده است. درنهایت 139 روز در دوره گرم دارای شرایط نابهنجار بوده‌اند. برای شناسایی الگوهای همدیدی در روزهای همراه با نابهنجاری داده‌های تراز دریا با استفاده از ماتریسی به ابعاد 139*253 که 6 عامل 95.20 درصد از رفتار اقلیمی 4 ماه گرم سال را توجیه می‌کرد. نتایج این تحقیق نشان داد که 5 الگوی کلی کنترل‌کننده اقلیم منطقه در سال‌های نابهنجار می‌باشد. در این میان دو الگو همراه با فرارفت گرم و باعث افزایش دما در تمام یا بخشی از منطقه شده و در سه الگو نیز شرایط همدیدی منجر به فرارفت سرد و باعث خنک شدن هوای منطقه شده است. در الگوهای فرارفت سرد عموماً ترکیبی از دو سامانه واچرخند مهاجر و ناوه شرق اروپا نقش فرارفت سرد عرض‌های جنب قطبی را بر روی شمال غرب و غرب ایران بر عهده‌دارند. ولی در الگوهای همدیدی گرم در لایه زیرین کم‌فشار حرارتی عربستان و در لایه‌های بالایی پشته واچرخند عربستان نقش فرارفت گرم عرض‌های جنوبی باعث افزایش دما برروی منطقه بوده‌اند.

کلیدواژه ها:

همدید ، تغییر اقلیم ، ناهنجاری دمایی ، شمال غرب ، غرب