آ سبز ضامن امنیت غذایی: چالش ها، راهبرد ها و چشم اندازها

نامناسب بودن توزیع مکانی و زمانی آ در جهان موجب گردیده تا میزان دسترسی و سرانه مصرف آن در مناطق مختلف جهان تفاوت فاحشی داشته باشد. با افزایش جمعیت به ویژه در کشورهاي در حال توسعه، تقاضا براي آ به منظور تأمین نیازهاي جمعیتی افزایش قابل ملاحظهاي یافته است. کمبود منابع آ به طور فزایندهاي در بسیاري از مناطق ایران همواره به عنوان یک موضوع اساسی مطرح بوده و استفاده نامطلو از آ و کاهش متوسط نزولات جوي همراه با تغییرات اقلیمی سبب کاهش منابع آبی کشور طی سالهاي گذشته شده است. بر اساس برخی تعاریف منابع آ را به سه دسته آ آبی ، آب سبز و آ خاکستري تقسیم می کنند. آ سبز، رطوبت ناشی از آ باران نزولات جوي بوده و براي اولین بار در سال 1995 توسط فالکنمارك معرفی شد. آ آبی، آ روانی است که در رودها، سدها، یا منابع زیرزمینی ذخیره شده است. آب خاکستري، آبی است که در نتیجه پسا فعالیت کشاورزي، صنعتی، یا تولید انرژي آلوده شده و از چرخه مصرف خارج میشود. نزولات جوي، منشا آ آبی و آ سبز بوده بطوریکه 65% از نزولات به آ سبز و باقی به آ آبی تبدیل می شود.کشاورزي دیم عمدتا از آ سبز تغذیه می کند درحالی که کشاورزي آبی هم از آ آبی و هم از آ سبز بهرهمند میشود. در حدود 80% زمین هاي کشاورزي در جهان زیر کشت دیم هستند که 60% غذاي مردم را تولید می کنند. بهره برداري از آ آبی به دلیل نیاز به شبکه هاي انتقال و توزیع آ بسیار گران تر از آ سبز است اما همین قابلیت انتقال و توزیع ، مدیریت آنرا سادهتر کرده و گزینه هاي بهره برداري از آن را براي مصارف کشاورزي، صنعتی و خانگی افزایش داده است در حالیکه تنها راه بهره برداري از آ سبز تولید دانش بنیان محصولات دیم است. کاهش مقدار بارش کشور به 240 میلیمتر، کاهش سطح روان آها به حدود 48 میلیارد مترمکعب در سال و از طرفی افزایش دشتهاي ممنوعه به 355 دشت و نهایتا کاهش مصرف سرانه مصرف آ به کمتر از 1000 مترمکعب در سال، تامین مواد غذایی مورد نیاز جامعه در سالهاي آینده را دچار نگرانی میکند. در این راستا براي افزایش کمی و کیفی محصولات زراعی و باغی اصلاح سیاست گذاريها، افزایش کارائی مصرف نهاده ها، افزایش بهره وري آ باید جدي تلقی شوددر. کوتاه مدت، افزایش تدریجی تولید احتمالاًباید از طریق "راهبردهاي هاي کشاورزي خاص " تأمین شود که در آن ترکیبی از راهبردها از جمله برداشت آ ، مدیریت مواد مغذي گیاهان، سازگاري با ویژگیهاي توپوگرافی، ظرفیت هاي جدید تولید محصولات (مثلا گلخانه... تنها راهبرد مناسب است. علاوه بر کمبود آب، خاك در مناطق خشک اغلب از نظر مواد آلی ضعیف است که منجر به بهره وري کم گیاه و به نوبه خود منجر به کم شدن مواد آلی و نهایتا کاهش تولید میشود. بر اساس نتایج برخی پژوهشها، در مناطقی که مصرف سرانه آ آنها کمتر از 1000 مترمکعب در سال و سرانه مصرف آ آبی کمتر از 1300 مترمکعب در سال باشند، تاسال 2050 با چالش هاي بسیار جدي مواجه خواهند شد. در این راستا توجه به آ سبز موجود در منطقه ریشه و برجسته کردن اهمیت آ خاك در حوزه وسیعی از زراعت دیم، مراتع و جنگل ها (درختان مثمر و غیرمثمر بسیار حائز اهمیت است. افزایش تولید مواد غذایی با آ کمتر تنها درصورتی حاصل میشود که بهره وري آ سبز را افزایش دهیم که از طریق به حداقل رساندن تبخیر غیرمولد و بهینه سازي تعرق تولیدي امکانپذیر است. به من ظور استفاده هر چه بهتر از آ سبز،روش هاي برداشت و حفظ آ در بیشتر سیستمهاي دیم اهمیت بیشتري پیدا میکند. پژوهش هاي چند سال اخیر در موسسه تحقیقات کشاورزي دیم کشور نشان داده است که در شرایط تنش خشکی در مناطق مختلف دیم و با استفاده از فناوري هاي به نژادي، بهزراعی و نظام هاي جدید زراعی میتوان بهره وري از آ سبز را حداقل 15 الی 35 درصد افزایش داد. بر اساس همین نتایج در برخی از مناطق مستعد دیم، میزان افزایش عملکرد محصولات زراعی با استفاده از فناوري هاي جدید بیش از دو برابر روشهاي سنتی و متداول است. محصولات زراعی تولید شده از آ سبز عمدتا محصول سالم و عاري از آلودگی هستند و از این نظر نقش مهمی در تغذیه و سلامتی جامعه دارند. بنابراین توجه به اصلاح ارقام مناسب و سازگار با مناطق مختلف آ و هوایی دیم زارها، سازگاري خصوصی، کشاورزي حفاظتی، کشاورزي دقیق، تامین و مصرف به موقع نهادهها، افزایش تنوع محصولات زراعی قابل کشت در مناطق دیم، توجه به نقش گیاهان پوششی و علوفه براي تولید علوفه،کاهش فرسایش خاك، آگرونومی خو، نظام هاي زراعی، تولید محصولات سالم، تهیه و تولید ماشین ها و اداوات مناسب با توجه به توپوگرافی مناطق مختلف ن قش مهمی در فرایند افزایش راندمان استفاده از آ سبز خواهند داشت. عرضه باثبات مواد غذایی متضمن پایداري تولید و استمرار امنیت غذایی میباشد. امروزه متخصصین عمدتا به رابطه غذا و سلامت انسان هافکر می کنند و بحث برنامه ریزي و مدیریت منسجم در حوز تولید و تأمین غذاي کافی و ارتقاء سلامت جامعه درچارچو امنیت غذا و تغذیهFood and Nutrition Security به یکی از مهمترین سیاست هاي پیش روي متولیان سلامت جامعه بدل شده است