بررسی زمان مناسب ورود و خروج دام در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (خراسان رضوی-بینالود)

مراتع از گونه های گیاهی مختلفی تشکیل شده است که هر یک ویژگی های شکلی و حیاتی خود را دارد. بنابراین هر یک از گونهها در زمان خاصی از دوره رویش آمادگی چرا داشته و در زمان خاصی نیز باید چرای آن متوقف شود. همچنین با توجه به آب و هوای هر ناحیه خاک مرتع نیز در زمان های معینی آمادگی ورود دام به مرتع را دارد. بدون شناخت این خصوصیات در یک مرتع تعیین فصل چرا و مدیریت چرا و دام مقدور نمیباشد. با انجام این بررسی، امکان تجدید نظر در برنامه مدیریت چرای مراتع مناطق دارای پوشش گیاهی مشابه فراهم میشود. به همین منظور برای تعیین ورود بموقع دام به مرتع و خروج به هنگام آن از مرتع، این تحقیق در مراتع ییلاقی در بخش شمال شرقی کوه های بینالود که تحت چرای دامهای روستاهای قوچان و گاهی دامهای عشایر قرار دارد بمدت 4 سال(‮‭1386-1389‬) اجرا شد. در این تحقیق 8 گونه مرتعی به عنوان گونه های شاخص منطقه انتخاب شدند. ده پایه نسبتا مشابه از هر گونه در منطقه محصور شده علامت گذاری گردید. سپس هر ساله در خلال دوره رشد گیاه، ودر فواصل زمانی مشخص اطلاعاتی از جمله مراحل فنولوژی و ارتفاع کل گیاه مربوط به 7 گونه مرتعی و همچنین وضعیت رطوبتی خاک از زمان شروع فصل رویش تا خشک شدن گیاه جمع آوری و در فرم های ویژه ای ثبت گردید. جهت تعیین زمان مناسب خروج دام از مرتع از روش ارزیابی درصد بهره برداری شده از گونه های اصلی مرتع و مقایسه آن با حد بهره برداری مجاز آنها استفاده شد. تلفیق نتایج حاصل از اندازه گیری های انجام شده با عوامل اقلیم نشان داد که بین 8 گونه مرتعی از نظر مراحل فنولوژی در سالهای مورد بررسی تفاوت وجود دارد. هر گونه گیاهی در درجه حرارت مشخصی فعالیت سالانه خود را آغاز می کند و مراحل مختلف حیاتی خود را به پایان می رساند. گیاهی موفق به کامل نمودن این مراحل می شود که رطوبت کافی در اختیار داشته باشد. در عین حال شادابی و میزان تولید گیاه از طرفی به مقدار رطوبت خاک یا بارندگی و از طرف دیگر به توان ذخیره شده در گیاه بستگی دارد. بنابراین برای تولید بهینه و پایدار مراتع وهمچنین حفظ سلامت مرتع، تاریخ ورود و خروج دام در مرتع باید بر اساس فنولوژی گونه های کلید تنظیم گردد. همچنین برنامه ریزی چرا نیز بسیار مهم است. ابتدا باید جهت پراکندگی یکنواخت دام در مرتع به تعداد مناسب در مرتع آبشخوار قرار گیرد تا دام مجبور به برگشت روزانه به تنها آبشخوار موجود نگردد. سپس بهتر است در بدو ورود که طبق مجوز اداره منابع طبیعی ابتدای خرداد ماه است، تمام مرتع به صورت سبک و گذرا طی 7 روز اول چرا شده و سپس با برنامه ریزی چرای تاخیری بخش هایی به عنوان ذخیره گاه تولید بذر در نظر گرفته شود. برای اینکه به گیاهان فرصت داده شود تا مواد غذایی لازم را برای رشد بعدی خود ذخیره نمایند، بهتر است دام ها 7 روز زودتر از برنامه ریزی اداره منابع طبیعی (‮‭30‬ تیر ماه) مرتع را ترک نمایند. واژه های کلیدی: آمادگی مرتع، زمان مناسب ورود دام به مرتع، زمان مناسب خروج دام از مرتع، فنولوژی، مدیریت چرایی