بررسی تراکم و تنوع فیتوپلانکتون با تاکید بر پتانسیل شکوفایی جلبکی درحوزه جنوبی دریای خزر- استان مازندران

این تحقیق به منظور تعیین تراکم، زی توده و تنوع فیتوپلانکتون و تغییرات زمانی-مکانی آن ها در چهار نیم خط عمود بر ساحل (تنکابن، نوشهر، بابلسرو امیر آباد) در استان مازندران، طی شش ماه از فصول مختلف در سال ‮‭1391‬ انجام گردید. تعداد ‮‭72‬ نمونه آب از لایه سطحی در ایستگاههای دارای ،‮‭15 5‬ و ‮‭30‬ متر عمق جمع آوری شدند و سپس بررسی های کمی و کیفی نمونه ها منطبق با روش کار موجود در آزمایشگاه پلانکتون استاندارد شده (‮‭17025‬‭ISO) ‬در پژوهشکده اکولوژی دریای خزر انجام گردید. مطالعه تنوع فیتوپلانکتون در بررسی کیفی نشان داد که در ساختار آن ‮‭112‬ گونه شرکت داشته اند که در 9 شاخه ی باسیلاریوفایتا ‭(Bacillariophyta)‬، پیروفایتا ‭(Pyrrophyta)‬، سیانوفایتا ‭(Cyanophyta)‬، کلروفایتا ‭(Chlorophyta)‬، اگلنوفایتا ‭(Euglenophyta)‬، کریپتوفایتا ‭(Cryptophyta)‬، کریزوفایتا ‭(Chrysophyta) ‬، هاپتوفیتا ‭(Haptophyta) ‬و زانتوفایتا ‭(Xantophyta) ‬طبقه بندی گردیدند. ضمن آنکه موجودات تاژکدار فیتوپلانکتونی با حداکثر طول خطی ‭(MLD) ‬کمتر از ‮‭10‬ میکرون نیز مشاهده گردیدند که تحت گروه تاژکداران کوچک‭(Small flagellates) ‬تقسیم بندی شدند. بطوریکه در شاخه باسیلاریوفایتا (‮‭42‬) ، پیروفایتا (‮‭18‬)، سیانوفایتا (‮‭14‬)، کلروفایتا (‮‭15‬) واگلنوفایتا (‮‭11‬) گونه جای گرفت. تعداد گونه در سایرشاخه ها از 1 تا 3 عدد متغیر بوده است.میانگین تراکم فیتوپلانکتون به همراه خطای استاندارد درطی دوره نمونه برداری ‮‭164 32‬ میلیون سلول در مترمکعب بود. بررسی نشان داد که تراکم از اردیبهشت تا شهریورتقریبا" 2 برابر افزایش یافت و سپس با حدود ‮‭2/5‬ برابر کاهش در آبان با شیب تند در ماههای دی و اسفند افزایش نشان داد. بطوری که میانگین تراکم در ماههای دی و اسفند حدودا" 5 برابر میانگین تراکم در سایر ماههای مورد بررسی،گردید.میانگین تراکم درنیم خط های غرب استان یعنی تنکابن و نوشهر به ترتیب ‮‭1/6‬ و 2 برابرمیانگین تراکم درنیم خط شرقی (امیرآباد) گردید. باسیلاریوفایتا با ‮‭89‬ درصد بیشترین درصد تراکم را در بین شاخه های فیتوپلانکتونی دارا بوده است. پیروفایتا، سیانوفایتا و کلروفایتا به ترتیب رتبه های بعدی از درصد تراکم را بدست آوردند. شاخه ی کریزوفایتا و گروه تاژکداران کوچک (‮‭1/4‬) درصد تراکم یکسانی را نشان دادند. بررسی ماهانه میانگین تراکم گونه های غالب نشان داد که ‭Chaetoceros throndsenii ‬در سه ماه اول نمونه برداری یعنی ماه های اردیبهشت، تیر و شهریور بعنوان اولین گونه غالب حضور یافت ولی در ماه های آبان، دی و اسفند به ترتیب گونه های ‭Thalassionema nitzschioides‬، ‭Skeletonema costatum ‬و ‭Pseudonitzschia seratia ‬در رتبه اول تراکم قرار گرفتند. میانگین زی توده فیتوپلانکتون به همراه خطای استاندارد ‭(SE) ‬در طی دوره ‮‭156/5 18/ 1‬ میلی گرم در مترمکعب بدست آمد. میانگین زی توده در ماههای فصول تابستان و زمستان بالاتر از ماه های دو فصل دیگرثبت گردید. زی توده فیتوپلانکتون در طی مطالعه عمدتا" تحت تاثیرباسیلاریوفایتا و پیروفایتا شکل گرفت. در ماههای مربوط به فصول بهار و تابستان ‭Cyclotella meneghiniana ‬و ‭Coscinodiscus jonesianus ‬از باسیلاریوفایتا و در ماههای مربوط به فصول پاییز و زمستان گونه ‭Prorocentrum proximum ‬از پیروفایتا نخستین گونه های غالب در زی توده را تشکیل دادند.گونه های ریز سایز وتاژکدار موجود در شاخه های مختلف (کریزوفایتا، باسیلاریوفایتا و ..) اهمیت زیادی در تشخیص وضعیت اکولوژیکی و کیفیت آب بخصوص از بهار تا پاییزداشته اند. افزایش تراکم آن ها در محدوده زمانی فوق تحت تاثیر عوامل مختلف بیانگردریافت مواد مغذی از لایه های عمقی بوده است. جایگزینی گونه های غالب در فصول پیش از زمستان، از فرم های انفرادی، کلنی های کوچک و رشته های کوتاه به ‭Pseudonitzschia seriata ‬و ‭Skeletonema costatum ‬دارای فرم زنجیره ای متوسط تا بلند در زمستان بیانگر افزایش مواد مغذی در لایه سطحی ناشی از اختلاط عمودی در ستون آب است. بنظر می رسد که وجود استرس و عدم ثبات در اکوسیستم، به نفع گونه های دارای پتانسیل شکوفایی بخصوص ‭Chaetoceros throndsenii ‬و ‭Pseudonitzschia seriata ‬بوده است. توان رشد و تکثیر در محیط فاضلابی و پتانسیل تولید سم به ترتیب ازدیگر خصوصیات اکولوژیکی و فیزیولوژیکی قابل توجه در این گونه ها می باشد. کلمات کلیدی: فیتوپلانکتون، تراکم، زی توده، تنوع،استان مازندران، دریای خزر