بررسی سیستماتیک گونه های آسپرژیلوس جدا شده از غلات در شمال غرب ایران

جنس ‭Aspergillus ‬دارای گونه های مهمی از نظر صنعتی، پزشکی و بهداشت غذایی می باشد. از جمله مشکلات تاکسونومیکی این جنس محدودیت استفاده از ویژگی های ریخت شناسی و تنوع بالای ویژگی های فنوتیپی آن می باشد. نام گذاری گونه های این جنس هم پیوسته از نظر قوانین نمونه های تیپ، اولویت نام گذاری و نیز توصیف تلیومورف ها در یک جنس نامورفی تناقضاتی را با کد بین المللی نام گذاری جلبک ها، قارچ ها و گیاهان ‭(ICN) ‬داشته است. این تحقیق با هدف شناسایی فرم های غیر جنسی و جنسی گونه های این قارچ روی اندام های هوایی غلات در استان های شمال غرب ایران با استفاده از تاکسونومی پلی فازیک اجرا شد. به منظور تهیه نمونه های گیاهی لازم برای اجرای این تحقیق حدود ‮‭100‬ مزرعه گندم، جو و ذرت در استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل طی خرداد تا مهر سال های ‮‭1384‬ و ‮‭1387‬ مورد نمونه برداری قرار گرفتند. تعداد ‮‭525‬ جدایه آسپرژیلوس جداسازی شده از اندام های هوایی غلات و ‮‭39‬ جدایه دیگر تهیه شده از طریق کلکسیون ملی قارچ های زنده ایران ‭(IRAN C) ‬تحت مطالعات مولکولی قرار گرفتند. به منظور انتخاب نماینده هایی از جدایه ها جهت انجام آنالیزهای فیلوژنتیکی، چند شکلی از طریق مطالعه پلی مورفیسم ‭(RFLP) ‬روی فراورده های تکثیر یافته ژن ‭-tubulin ‬مورد بررسی قرار گرفت. تکثیر این منطقه ژنی با استفاده از جفت آغازگر ‭Bt‬2‭a/Bt‬2‭b ‬و برش فراورده های تکثیر یافته این منطقه با استفاده از آنزیم های برشی ‭BsuRI (HaeIII)‬، ‭HinfI ‬و ‭TaqI ‬انجام شد. تعداد ‮‭100‬ نمونه ‭DNA ‬با استفاده از روش ‭PCR-RFLP ‬انتخاب شده و در مناطق ژنی ‭ITS nrDNA‬، ‭-tubulin ‬و ‭calmodulin ‬توالی یابی شدند. به طور همزمان جهت ارزیابی میزان کارایی هر یک از این مناطق ژنی در شناسایی دقیق گونه های آسپرژیلوس، مطالعات ریخت شناسی این جدایه ها پس از کشت دادن آن ها روی محیط کشت های استاندارد این قارچ و اعمال شرایط انکوباسیون مناسب انجام گرفت. آنالیز توالی های منطقه ‭ITS nrDNA ‬نشان داد که اگر چه این منطقه دارای توانایی تمایز و تفکیک بخش های مختلف واقع در زیرجنس های مختلف و نیز تعدادی از گونه های واقع در آن ها می باشد، قادر به تمایز و شناسایی قطعی گونه های نزدیک به هم نمی باشد. در مقابل ژن ‭calmodulin ‬دارای توانایی تمایز اغلب گونه های نزدیک واقع در بخش های مختلف آسپرژیلوس می باشد. با این وجود تکثیر بسیار دشوار و زمان بر این منطقه در اغلب گروه های مورد مطالعه و افزایش احتمال معرفی گونه های ژنتیکی در اثر عملکرد این ژن از جمله مشکلات مواجه شده زمان کار با این ژن می باشد. ژن ‭-tubulin ‬دارای مزایای عمده تکثیر و توالی یابی سریع و آسان در مورد اغلب گروه های آسپرژیلوس و توانایی تمایز و شناسایی دقیق اغلب گونه ها می باشد که در حد زیادی هم منطبق با مشخصات ریخت شناسی می باشد. بر اساس انطباق آنالیزهای مبتنی بر توالی و مطالعات ریخت شناسی، تعداد ‮‭41‬ گونه آسپرژیلوس روی غلات در استان های شمال غرب ایران شناسایی شدند که در زیرجنس های ‭Aspergillus‬، ‭Nidulantes ‬و ‭Circumdati ‬گروه بندی شدند. از میان گونه های شناسایی شده ‮‭10‬ گونه غیرجنسی و هشت گونه دارای مراحل جنسی برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند. همچنین فرم جنسی جدیدی برای گونه ‭A. proliferans ‬معرفی می شود. تعداد ‮‭10‬ گونه هم که دارای مشخصات ریخت شناسی و مولکولی متفاوتی از گونه های شناخته شده آسپرژیلوس می باشند به عنوان گونه های جدید برای جهان توصیف می شوند. لغات کلیدی: آسپرژیلاسه، ایران، تاکسونومی، تنوع زیستی، فیلوژنی