تدوین برنامه راهبردی: مدیریت استفاده پایدار از منابع آب های نامتعارف و خاک های شور

کمبود منابع آب با کیفیت مناسب از محدودیت های عمده برای توسعه کشاورزی در کشور محسوب می گردد. این امر باعث گردیده تا استفاده از آب های نا متعارف مورد توجه قرار گرفته و از اولویت بالایی در برنامه های تحقیق و توسعه در بخش کشاورزی برخوردار گردد. در این میان منابع آب های شور و لب شور کشور در توسعه کشاورزی نقش اساسی را بر عهده دارند. هدف اصلی این پروژه برنامه ریزی و اولویت گذاری تحقیقات بنحوی که مناسب ترین برنامه های تحقیقاتی تدوین گردیده و از منابع موجود به نحو بهتری استفاده شود. اهداف فرعی عبارتند از: بررسی و معرفی وضعیت موجود بررسی و تحلیل مسایل و محدودیت ها بررسی نتایج تحقیقات گذشته در داخل و خارج از کشور تعیین و اولویت بندی اهداف تحقیق شناسایی و اولویت بندی طرح های محوری بررسی وضع موجود نشان داد که کل حجم آب های شور سطحی که مجموع املاح محلول آن ها در اغلب مواقع سال بیش از ‮‭1500‬ میلی گرم در لیتر است برابر ‮‭12/8‬ کیلومترمکعب که معادل ‮‭12‬ درصد پتانسیل منابع آب سطحی کشور می باشد. از کل منابع آب شور سطحی ‮‭8/61‬ کیلومترمکعب (حدود ‮‭67‬ درصد) در حوزه خلیج فارس و دریای عمان، ‮‭2/84‬ کیلومترمکعب (حدود ‮‭12/1‬ درصد) در حوزه فلات مرکزی، ‮‭0/727‬ کیلومترمکعب (حدود ‮‭5/7‬ درصد) در حوزه دریای خزر، ‮‭0/415‬ کیلومترمکعب (حدود 4 درصد) در حوزه دریاچه ارومیه، ‮‭0/0948‬ کیلومترمکعب (حدود ‮‭0/7‬ درصد) در حوزه قره قوم و ‮‭0/035‬ کیلومترمکعب (‮‭0/3‬ درصد) در حوزه دریاچه هامون قرار دارد. ارزیابی وضعیت آب های شور و لب شورزیرزمینی نشان می دهد که سطح کل این منابع حدود ‮‭350‬ هزار کیلومترمربع با تخلیه سالانه ‮‭13/7‬ کیلومترمکعب می باشد. جوضه آبریز مرکزی با حجم برداشت ‮‭9/9‬ کیلومترمکعب (‮‭72‬ درصد کل برداشت) بیشترین و حوضه آبریز ذریاچه ارومیه باحجم برداشت ‮‭0/071‬ کیلومترمکعب در بین حوضه ها دارا می باشند. بررسی و تحلیل مسایل و محدودیت ها نشان داد که مرکز برنامه تحقیقاتی خود را بر روی محدودیت هایی متمرکز خواهد ساخت که از طریق تحقیقات با توجه به تخصص های موجود قابل رفع باشند. در این راستا درخت محدودیت ها برای محدودیت عمده اولویت دار یعنی "رعایت نشدن اصول صحیح زراعی" با سه زیرمحدودیت "مدیریت ضعیف آبیاری، "مدیریت نامناسب حاصل خیزی خاک" و "مدیریت نامناسب تراکم بوته" ترسیم گردید. ارزیابی نتایج تحقیقات انجام شده نشان داد از نظر کمی تعداد طرح های تحقیقات انجام شده در زمینه های مختلف ناهمگن و در نتیجه شناخت حاصله در خصوص هریک از موضوعات یکسان نیست. این مسیله ضرورت توجه بیشتر به بخش هایی از تحقیقات که کمتر مورد توجه بوده است را می طلبد . از نظر کیفی نیز برخی از تحقیقات انجام شده از کیفیت مناسب برخوردار نمی باشند. علت این مسیله عدم توجه به پیچیدگی واکنش های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی درشرایط شور و همچنین کمبود نیروی متخصص و آموزش دیده می باشد. با عنایت به موارد فوق بسیاری از محدودیت های موجود هنوز بی پاسخ مانده و لذا ضرورت دارد توجه خاص به رفع آنها که همانا اهداف تحقیقات می باشد مبذول گردد. با توجه به محدودیت عمده تولید در شرایط شور، هدف اصلی برنامه تحقیقات "رعایت اصول صحیح زراعی" تعیین گردید. برای دستیابی به این هدف اولویت بندی طرح های تحقیقاتی حول سه محور 1) مدیریت مناسب تراکم بوته ، 2) مدیریت مناسب حاصلخیزی خاک و 3) مدیریت مناسب آبیاری صورت پذیرفت. نتایج حاصل از این بررسی منجر به شناسایی 9 طرح محوری در زمینه مدیریت مناسب تراکم بوته ، ‮‭12‬ طرح محوری در زمینه مدیریت مناسب حاصلخیزی و 6 طرح محوری در زمینه مدیریت مناسب آبیاری خاک گردید. هر یک از این طرحها شامل زیر پروژه های متعددی است که می بایست بصورت مجموعه ای هماهنگ به اجرا در آیند.