بررسی سازگاری و پایداری ارقام و لاین های پیشرفته گندم دوروم در آزمایشات یکنواخت سراسری مناطق سرد و معتدل دیم

هدف از این تحقیق ارزیابی پایداری و سازگاری و خصوصیات زراعی ‮‭21‬ لاین اصلاحی گندم دوروم به همراه سه ژنوتیپ شاهد گندم دوروم (ساجی، زردک و گردیش) و یک شاهد گندم نان (سرداری) در طی سه سال زراعی (‮‭1389-1392‬) در 7 ایستگاه تحقیقات کشاورزی سرد و معتدل دیم کشور (سرارود، مراغه، قاملو، شیروان، ارومیه، اردبیل و ایلام) با استفاده از روشهای آماری تک متغیره و چند متغیره بود. نتایج تجزیه مرکب عملکرد دانه نشان داد اختلاف معنی داری بین اثرات اصلی ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط در سطح احتمال %1 وجود دارد که این اثرات به ترتیب 1%، %‮‭70‬ و %‮‭16‬ از مجموع مربعات کل را توجیه نمودند. بزرگی اثرات متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط نسبت به اثر ژنوتیپ حدود ‮‭15‬ برابر بود که بیانگر وجود احتمالی گروه های مختلف محیطی برای ژنوتیپهای مورد بررسی می باشد. ارزیابی پایداری ژنوتیپ ها بر اساس آماره های پایداری نشان داد لاینهای اصلاحی G5، G4 و G‮‭16‬ بر اساس واریانس رتبه، لاینهای اصلاحی G‮‭16‬، G‮‭10‬ و G5 براساس ضریب رگرسیون (1‭-b||) ‬ابرهارت و راسل، لاینهای اصلاحی G8، G‮‭18‬ و G5 براساس واریانس انحراف از رگرسیون ‭(S‬2‭di) ‬ابرهارت و راسل، ارقام زردک، سرداری و لاین G2 بر اساس ضریب تغییرات ‭(CV) ‬و لاینهای اصلاحیG7 ، G‮‭11‬ و G‮‭14‬ بر اساس آماره برتری ‭(Pi) ‬لین و بینز دارای بیشترین پایداری عملکرد بودند. بر اساس آماره ‭rank-sum ‬لاینهای G8، G2 و G7 و رقم ساجی دارای ترکیب مناسبی از پایداری و عملکرد بودند. تجزیه گرافیکی اثرات متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط با استفاده از مدل ‭GGE biplot ‬نشان داد که ایستگاه های مراغه اردبیل، قاملو، شیروان و ارومیه از ایستگاه های سرارود و ایلام در شناسایی ژنوتیپ های با سازگاری خصوصی متفاوت می باشند. بررسی روابط محیطهای درون مکانی نشان داد که روابط محیطها در ایستگاه های مراغه، کرمانشاه و اردبیل بیشتر تحت تاثیر اثر سال قرار دارند. بر اساس مدل ‭GGE biplot ‬ارقام سرداری با عملکرد بالا و گردیش با عملکرد پایین ناپایدارترین ژنوتیپ ها بودند. ژنوتیپ های پایدار با عملکرد نسبتا" بالا شامل لاینهای G4، G‮‭14‬، G1 و G7 بودند در حالیکه ژنوتیپ های نسبتا" پایدار با عملکرد بالا شامل لاینهای G‮‭11‬، G8، G‮‭15‬، G‮‭22‬ (ساجی) وG2 و ژنوتیپ های پایدار با عملکرد متوسط شامل لاینهای G5 و G6 بودند. براساس نتایج حاصل لاینهای اصلاحی با عملکرد بالا، وزن هزار دانه و ارتفاع متوسط و زودرسی دارای سازگاری بیشتری به محیطهای معتدل (سرد و گرم) نسبت به محیطهای سرد بودند. در نهایت می توان گفت وجود امکان گزینش لاینهای اصلاحی با پایداری و عملکرد بالا نسیت به شاهدهای آزمایش، نشانگر بهبود ژنتیکی در برنامه های اصلاحی گندم دوروم می باشد. واژه های کلیدی: گندم دوروم، اثرات متقابل ژنوتیپ ‭x ‬محیط، پایداری و سازگاری، ‭GGE ‬بای پلات، آماره های پایداری