ارزیابی سازگاری و عملکرد دانه لاین های منتخب برنج هوازی در چند استان برنج خیز کشور

دسترسی به آب کافی یک عامل بسیار محدودکننده در تولید برنج و پایداری آن در شرایط فعلی در کشور هست. از این رو و در راستای تغییر الگوی کشت از سیستم غرقابی برنج که مبتنی بر آبیاری پیوسته می باشد به سیستم هوازی که مبتنی بر کشت بذر خشک در بستر خشک و خاک غیراشباع می باشد، تعداد شش ژنوتیپ هوازی منتخب از آزمایش های مقدماتی به همراه دو رقم شاهد ایرانی طارم و ندا، جمعا 8 ژنوتیپ، جهت بررسی قابلیت ها و سازگاری آن ها در دو استان مازندران و گلستان و تحت شرایط کشت هوازی در سه تکرار و در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در طی سه سال مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه و تحلیل داده های آزمایش های ساده (محیط بطور جداگانه) نشان داد که بین ژنوتیپ های مختلف برای همه صفات تفاوت های معنی داری در سطح احتمال پنج و یک درصد وجود داشت. آزمون همگنی واریانس خطای آزمایشی (آزمون بارتلت) تمام محیط ها نیز حکایت از همگن بودن آن ها داشت. تجزیه واریانس مرکب داده ها از جمله عملکرد ارقام برای کلیه اثرات شامل سال ، مکان، اثرات متقابل سال× مکان، ژنوتیپ ها، سال× ژنوتیپ، مکان× ژنوتیپ و سال× مکان× ژنوتیپ، در سطح احتمال یک درصد معنی دار شدند. تجزیه پایداری ژنوتیپ های هوازی مورد آزمایش با روش های تجزیه و تحلیل رگرسیونی فینلی ویلکینسون و همچنین چند متغیره AMMI، تجزیه و تحلیل GGE biplot نشان داد که ژنوتیپ هوازی 1G (Vandana) با میانگین عملکرد 2760 کیلوگرم در همه محیط ها (سال ها و مکآن ها) دارای وضعیت پایداری بالاتر و نوسان عملکردی کمتری از سایر ژنوتیپ ها بود و به تیپ ایده ال پایدار نیز نزدیکتر بود. از ویژگی های بارز این ژنوتیپ زودرسی (روز تا 50 درصد گلدهی حدود 97 روز) و ارتفاع بوته کوتاه (8/98 سانتی متر) در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها بود. همچنین دو ژنوتیپ 2G (IR78908-193-B-3-B) و 6G (IR80508-B-194-3-B) نیز با بالاترین متوسط عملکرد به ترتیب 2270 و 2292 کیلوگرم، در اغلب محیط ها دارای پایداری مطلوبی بود و در مرتبه دوم به لحاظ پایداری و نوسان عملکرد دانه قرار داشتند. از این رو این ژنوتیپ ها می توانند به ترتیب به عنوان ژنوتیپ های برتر جهت مطالعه و توسعه مدیریت های مناسب زراعی در شرایط هوازی و فرآیند تحقیقی و ترویجی در پایلوت در دو استان مازندران و گلستان به ویژه در سال های کم آب و خشکسالی و همچنین کاهش مصرف آب مورد استفاده قرار گیرند. لغات کلیدی: آزمون بارتلت، AMMI، اثرمتقابل، عملکرد دانه، برنج هوازی، آزمایش سازگاری