ارزیابی صفات مورفولوژیک و بیوشیمیایی مرتبط با خوابیدگی بوته در ژنوتیپ های بومی و اصلاح شده برنج

به منظور ارزیابی صفات مورفولوژیک و شیمیایی مرتبط با خوابیدگی بوته در ارقام بومی و اصلاح شده برنج، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) به اجرا گذاشته شد. ژنوتیپ های برنج مورد آزمایش شامل سه رقم بومی (هاشمی، سنگ جو و علی کاظمی)، شش رقم اصلاح شده (کادوس، خزر، گوهر، سپیدرود، دیلم و درفک) و سه لاین امید بخش (831، 841 و 416) بودند. نتایج نشان داد که ارقام اصلاح شده به ویژه سه رقم خزر، کادوس و گوهر نسبت به ارقام بومی، ضخامت میانگره سوم (به ترتیب 10/4، 18/4 و 2/3 میلی متر) و چهارم (به ترتیب 57/4، 73/4 و 89/3 میلی متر) و سطح مقطع میانگره سوم (به ترتیب 0/41، 4/36 و 3/36 میلی مترمربع) و چهارم (به ترتیب 3/48، 1/43 و 4/45 میلی مترمربع)، نسبت وزن تر به طول میانگره سوم (به ترتیب 61/246، 55/219 و 58/219 میلی گرم در سانتی متر) و چهارم (به ترتیب 19/421، 34/325 و 19/313 میلی گرم در سانتی متر) بیش تری داشتند. همچنین بیشترین و کمترین مقدار گشتاور خمشی میانگره سوم در رقم خزر و سنگ جو (به ترتیب 27/1589 و 81/908 گرم در سانتی متر) و در میانگره چهارم در رقم خزر، گوهر و سنگ جو (به ترتیب 62/2272، 9/2118 و 68/1083 گرم در سانتی متر) مشاهده شد. با توجه به همبستگی بین صفات مورفولوژیکی و ویژگی های مرتبط با خوابیدگی ساقه، به ویژه همبستگی سطح مقطع میانگره سوم با مقاومت به شکستگی میانگره سوم (**877/0=r) و چهارم (**858/0=r)، سطح مقطع میانگره سوم با شاخص خوابیدگی میانگره سوم (**768/0-=r) و چهارم (**607/0-=r) و همبستگی وزن تر به طول میانگره سوم با مقاومت به شکستگی میانگره سوم (**806/0=r) و چهارم (**872/0=r)، به نظر می رسد که بیش تر بودن این صفات در ارقام اصلاح شده نسبت به ارقام بومی، در افزایش مقاومت به شکستگی و مقاومت فشاری و در نتیجه کاهش شاخص خوابیدگی در مزرعه نقش داشته باشند. همچنین با وجود همبستگی مثبت و معنی دار بین محتوای سیلیسیوم و پتاسیم ساقه با مقاومت به شکستگی میانگره سوم (به ترتیب **851/0 =r و**855/0 =r) و همبستگی منفی و معنی دار با شاخص خوابیدگی (به ترتیب **713/0- =r و**686/0- =r) و بین محتوای کربوهیدرات های غیرمحلول ساقه در دو مرحله گرده افشانی و رسیدگی با مقاومت به شکستگی میانگره (به ترتیب**861/0 =r و**845/0 =r) و مقاومت فشاری بوته (به ترتیب *773/0 =r و**786/0 =r) به نظر می رسد که محتوای سیلیسیوم، پتاسیم و کربوهیدرات های ساقه اهمیت زیادی در مقاومت به خوابیدگی بوته برنج دارند. بیشترین تعداد سلول های پارانشیمی میانگره چهارم نیز در ارقام اصلاح شده مشاهده شد و همچنین بین آن ها با محتوای کربوهیدرات های غیرمحلول (ساختمانی) در دو مرحله گرده افشانی و رسیدگی (به ترتیب **880/0=r و**904/0=r) همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد که نشان دهنده تاثیر مثبت، بالاتر بودن تعداد سلول های پارانشیمی میانگره بر افزایش مقاومت به خوابیدگی بوته در ارقام اصلاح شده بود. نتایج کلی این آزمایش نشان داد که صفات ضخامت میانگره، سطح مقطع میانگره و نسبت وزن به طول میانگره های سوم و چهارم و همچنین خصوصیات شیمیایی ساقه اهمیت زیادی در مقاومت به خوابیدگی بوته برنج دارند و می توانند به عنوان شاخص هایی غیر مستقیم جهت انتخاب ارقام با مقاومت بالا به خوابیدگی در نظر گرفته شوند. در بین ارقام برنج مورد مطالعه به ترتیب رقم خزر، کادوس و گوهر با دارا بودن بیش ترین مقدار ضخامت میانگره سوم و چهارم، قطر متوسط میانگره سوم و چهارم، سطح مقطع میانگره سوم و چهارم، نسبت وزن تر به طول میانگره سوم و چهارم، محتوای شیمیایی ساقه و به دنبال آن با داشتن بیش ترین مقاومت به شکستگی میانگره سوم و چهارم، مقاوم ترین ژنوتیپ ها و سه رقم بومی به ترتیب سنگ جو، علی کاظمی و هاشمی با داشتن کم ترین مقدار این صفات، حساس ترین ژنوتیپ ها و ارقام اصلاح شده سپیدرود، درفک و دیلم و سه لاین 831، 841 و 416 ژنوتیپ هایی نسبتا حساس شناسایی شدند.کلید واژه ها: برنج، پتاسیم، خوابیدگی بوته، سیلیسیوم، شاخص خوابیدگی، کربوهیدرات و گشتاورخمشی.