تعیین میزان و زمان مصرف ازت در زراعت کلزا

گیاه کلزا به عنوان یکی از مهم ترین دانه های روغنی می باشد که در سالیان اخیر کشت آن در کشور مورد توجه قرار گرفت. حاصلخیزی خاک و مصرف کودهای شیمیایی نقش اساسی را در تولید آن دارد. نیتروژن به عنوان گلوگاه کشت کلزا محسوب می شود. به منظور بررسی تعیین زمان و مقدار مصرف نیتروژن در کلزا آزمایشی در مناطق صفی آباد دزفول، داراب فارس، گلپایگان، تبریز، بوشهر، شاهرود، اراک، خرم آباد، زنجان و کرمانشاه اجرا گردید. قبل از انجام آزمایش نمونه خاک از عمق ‮‭0-30‬ سانتی متری تهیه و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آنها اندازه گیری گردید. آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با دو عامل نیتروژن از منبع اوره (در چهار سطح ،‮‭60‬ ،‮‭180 120‬ و ‮‭240‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار) و تقسیط (تمام در هنگام کاشت، دو بار تقسیط نصف هنگام کاشت، نصف هنگام خروج از گلدهی، سه بار تقسیط ثلث هنگام کاشت، ثلث هنگام خروج از روزت و ثلث هنگام گلدهی) در سه تکرار اجرا گردید. در برخی از مناطق در سال دوم اجرای آزمایش تیمارها به صورت 1‭/R‬، R5/،0 R‮‭0/75‬، R‮‭25‬ و 1‭/R‬5 و تقسیط ‮‭2-1/2‬/،‮‭1/3-2/3 1‬ و ‮‭1/3-1/3-1/3‬انجام شد که منظور از ‭R ‬میزان توصیه بر اساس نتیجه تجزیه خاک و عملکرد مورد انتظار بود. نتایج تحقیقات در دزفول نشان داد که بهترین تیمار در صفی آباد در سال ‮‭78-79‬ مصرف ‮‭180‬ کیلوگرم نیتروژن با سه بار تقسیط بود در حالی که در آزمایش سال دوم در همین منطقه مصرف ‮‭104‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار با تقسیط دو بار (هنگام کاشت و خروج از روزت( بالاترین عملکرد را داشت. کاهش میزان کود نیتروژنی مورد نیاز را می توان به بیشتر بودن میزان مواد آلی در محل سال دوم آزمایش در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد نسبت داد. بهترین تیمار در کشت وصنعت شهید رجایی مصرف ‮‭180‬ کیلوگرم نیتروژن با حدود ‮‭0/7‬ درصد کربن آلی موجود در خاک بود. کود نیتروژنی مورد نیاز در فارس در سال اول ‮‭180‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار و در سال دوم ‮‭240‬ کیلوگرم در هکتار بود. این تفاوت را می توان به تفاوت قابل توجه عملکرد در دو سال اجرای پروژه نسبت داد. تقسیط‮‭1/3-1/3-1/3‬ در هر دو سال بهترین عملکرد را داشت. اما در سال اول با ‮‭1/2-1/2‬ تفاوت معنی داری نداشت. درایستگاه تحقیقات کشاورزی گلپایگان در سال اول نتایج تجزیه واریانس تغییرات معنی داری را نشان نداد اما در سال دوم بالاترین عملکرد از مصرف ‮‭138‬ کیلوگرم نیتروژن در دو تقسیط ‮‭1/3-2/3‬ بدست آمد. در ایستگاه تحقیقات دامپروری گلپایگان در سال ‮‭80-81‬ بهترین تیمار از مصرف ‮‭70‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سه تقسیط بدست آمد. در تبریز مصرف ‮‭240‬ کیلوگرم درهکتار بیشترین عملکرد را در محصول کلزا باعث شد ولی با در نظر گرفتن درصد روغن مصرف ‮‭180‬ کیلوگرم در هکتار نیتروژن برای حصول عملکرد مطلوب توصیه می شود زیرا با افزایش مصرف کود نیتروژنی درصد روغن کاهش یافت. بهترین تقسیط نیز ‮‭1/2-1/2‬ در هنگام کاشت و خروج از روزت بود. در بوشهر حداکثر عملکرد از ‮‭138‬ کیلوگرم نیتروژن با سه تقسیط بدست آمد. در سطوح بالای نیتروژن مصرفی تفاوت قابل توجهی بین مصرف کود در سه تقسیط و ‮‭1/3-2/3‬ وجود نداشت. به عبارت دیگر در سطوح بالای نیتروژن اگر ‮‭1/3‬ کود مصرفی را در زمان قبل از کاشت مصرف نماییم مابقی را اگر در یک مرحله در زمان خروج از روزت یا طی دو مرحله دیگر یعنی خروج از روزت و قبل از گلدهی مصرف نماییم تفاوت چندانی در عملکرد مشاهده نشد. اما در سطوح پایین تر تفاوت دو تقسیط ‮‭1/3-2/3‬ و ‮‭1/3-1/3-1/3‬ متفاوت بود. بهترین تیمار در آزمایش منطقه شاهرود از مصرف 1‭/R‬‮‭25‬ حاصل گردید. مصرف بیش از 1‭/R‬‮‭25‬ باعث کاهش درصد روغن و مصرف کمتر از آن هم به دلیل کاهش عملکرد دانه قابل توصیه نیست. تقسیط‮‭1/3-2/3‬ با تیمار ‮‭1/3-1/3-1/3‬ تفاوت معنی داری نداشت و هردو دارای عملکرد روغن بالاتری نسبت به تیمار ‮‭1/2-1/2‬ بودند. در کرمانشاه مصرف ‮‭144‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار با تقسیط ‮‭1/3-1/3-1/3‬ بهترین تیمار برای تولید روغن بود. در زنجان آزمایش در سه منطقه ایستگاه خیرآباد، خرمدره و طارم انجام گرفت. در مجموع حداکثر عملکرد دانه از مصرف ‮‭138‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار با تقسیط ‮‭1/3-2/3‬ به دست آمد که با عملکرد دانه در تیمار مصرف ‮‭138‬ کیلوگرم نیتروژن با تقسیط ‮‭1/2-1/2‬ تفاوت معنی داری نداشت. نتایج اثرات اصلی و متقابل مقدار مصرف نیتروژن و تقسیط آن بر عملکرد کلزا در اراک معنی دارنگردید. اما بهترین عملکرد از نظر تقسیط ‮‭1/3-2/3‬ و از جهت مقدار ‮‭115‬ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بود. در خرم آباد اثر اصلی مقادیر و تقسیط نیتروژن و اثرات متقابل آنها تغییرات معنی داری را نشان داد در حالی که این تغییرات برای درصد روغن دانه معنی دار نگردید. بالاترین عملکرد از مصرف ‮‭275‬ کیلوگرم اوره با تقسیط ‮‭2/3-1/3‬ به دست آمد که با مصرف %‮‭75‬ این مقدار کود اوره همین تقسیط تغییر معنی داری نداشت. در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ایرانشهر (بلوچستان) نیز هر چند حداکثر عملکرد با کاربرد ‮‭300‬ کیلو گرم نیتروژن بدست آمد ولی این تغییرات با سایر تیمارها تفاوت معنی داری نداشت. در سال اول مصرف در سه تقسیط و در سال دوم در دو تقسیط بالاترین عملکرد را نشان داد هرچند در ایرانشهر تغییرات تحت تاثیر مقدار و تقسیط معنی دار نگردید. واژه های کلیدی: کلزا، نیتروژن، تقسیط ،مناطق ،مقدار