بررسی تغییرات خطوط ساحلی کشور

منطقه ساحلی کشور یا عرصه ای که در آن فرآیندهای خشکی و دریایی با یکدیگر در تعامل هستند، محدوده مورد مطالعه در این تحقیق بوده است. این مناطق فعال ترین مناطق مرفودینامیک در بین محیط های رسوبی به شمار می روند. بررسی منابع موجود نشان داد تا کنون طرحی جامع جهت بررسی تغییرات خطوط ساحلی در ابعاد سطحی و عمودی با روش تحقیق واحد و جامع در کشور به انجام نرسیده است. همچنین تا کنون شواهد تغییرات رخ داده در سطح با مستندات تاریخی اعتبار سنجی نشده اند. لذا روش تحقیق به نحوی سازماندهی شد که در آن تغییرات رخ داده در نوع و گستره واحدهای رسوبی و سنگی سازنده مناطق ساحلی و تغییرات موقعیت خطوط ساحلی در بازه های کوتاه (‮‭27‬ سال) و بلند مدت (کواترنر) و بالاخره عوامل موثر در این تغییرات بررسی گردند. گزارش حاضر حاصل گردآوری و تحلیل نتایج 5 طرح تحقیقاتی بررسی تغییرات خطوط ساحلی استانهای خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، گیلان و گلستان می باشد.در طی انجام این طرح محوری 2 کارگاه آموزشی برای آموزش مجریان طرحهای زیر پروژه برگزار شده است و 2 گزارش فنی یا دستورالعمل انجام طرحها تهیه و به ثبت رسیده است. مواد مورد استفاده در زیرپروژه های این طرح محوری، عکسهای هوایی سالهای ‮‭1346‬ و ‮‭1373‬ و تصاویر ماهواره ای ‭Land Sat‬‮‭2002‬ و نقشه های توپوگرافی ‮‭50000:1‬ و ‮‭25000:1‬ و نقشه های زمین شناسی ‮‭100000:1‬ و نتایج پیمایشها و اندازه گیریهای میدانی بوده است. از ابزار ‭GIS‬و ‭RS ‬جهت تهیه نقشه های واحدهای رسوبی استفاده شده است. حاصل تحقیقات به عمل آمده تهیه بیش از ‮‭140‬ نقشه واحدهای رسوبی سازنده مناطق ساحلی کشور و ‮‭70‬ جدول حاصل از مقایسه نقشه های یاد شده می باشد. همچنین چندین نقشه خطوط ساحلی دیرینه بدست آمده است. مجموعه نقشه های تولید شده که در نوع خود کم نظیر هستند در قالب 5 آلبوم ارایه شده اند. نتایج بدست آمده در این گزارش دو بخش تغییرات کوتاه و بلند مدت تفکیک شده اند. این نتایج نشان می دهند که در طی فاصله سالهای ‮‭1346‬ تا ‮‭1373‬ بیشترین تغییرات در واحدهای رسوبی به صورت فرسایش برخی، رسوبگذاری و ایجاد پاره ای از واحدها و تبدیل آنها به یکدید بوده است. از آنجاییکه مناطق ساحلی، عرصه های پویایی هستند، واحدهای محیط رودخانه ای به ویژه در مصبها و کانالهای منتهی به خورها، واحدهای محیط بادی و اجزا متشکله خورها و خلیجها به شدت با یکدیگر در تعامل بوده و عرصه های اجزا سازنده آنها با یکدیگر جایگزین شده و بعضا به انواع جدید تغییر کرده است. نتایج نشان داده اند که در طی ‮‭27‬ سال بین سالهای ‮‭1346‬تا ‮‭1372‬ جمعا در 5 استان ساحلی یاد شده ‮‭125010‬ هکتار رسوبگذاری و افزایش ساحلی و ‮‭95832‬ هکتار فرسایش رخ داده است. نتایج بیانگر آن است که در سواحل جنوب کشور از غرب به شرق روند افزایش ساحلی در قبال فرسایش افزایش یافته و در سواحل شرقی استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان بسیار چشمگیر شده است. از دیگر سو در سواحل شمال کشور نرخ فرسایش ساحلی به سمت غرب افزایش نشان می دهد به طوریکه میزان فرسایش ساحلی در استان گیلان بیش از 5 برابر روند افزایش ساحلی است.عوامل زمین شناسی، هیدرودینامیکی همچون جزرومد و امواج و عوامل اقلیمی به ویژه باد در تغییرات رخ داده در سواحل جنوب کشور و نوسانات تراز دریا، امواج و میزان آورد رسوب از خشکی در سواحل شمال کشور در کنترل این تغییرات نقش تعیین کننده ای داشته است. علاوه بر موارد یاد شده تغییرات کاربری اراضی ساحلی به ویژه در سواحل شمال کشور نقش بسزایی در تغییر چهره مناطق ساحلی داشته است. بررسی تغییرات بلند مدت سواحل کشور از نتایج مهم دیگر این طرح محوری بوده است که در نوع خود کم نظیر می باشد. زمان سنجی و تعیین دقیق سن خطوط ساحلی دیرینه و تعیین تراز دقیق آنها به دقت میلیمتر در 6 نیمرخ از سواحل جنوب کشور انجام شده است که س نمیرخ در استان سیستان و بلوچستان، 2 نیمرخ در سواحل استان هرمزگان و یک نیمرخ در سواحل استان خوزستان بوده است. متاسفانه آزمایشات زمان سنجی در استانهای دیگر ساحلی به علت کمبود اعتبار کافی انجام نگردید. بخشی از نمونه ها در آزمایشگاه دانشگاه مارسی و بخشی نیز در آزمایشگاه ابوریحان سازمان انرژی اتمی کشور انجام شده است. نتایج در نیمرخهای سواحل استان سیستان و بلوچستان نشان از وجود واقعه وسیع پسروی دریا در فاصله ‮‭4200‬ تا ‮‭4600‬ سال پیش دارد که آثار آن در خلیجهای گواتر، چابهار و پزم ثبت شده است. همچنین نتایج نشان داده اند که مهمترین آثار پسروی دریا از منطقه درنگو در غرب سواحل سیتان و بلوچستان تا سواحل غربی هرمزگان از ‮‭1850‬ سال پیش رخ داده است. از طرفی زمان سنجیها در سواحل استان خوزستان و در مطالعه عبداللهی (‮‭1385‬) در شرق سواحل شمال کشور نیز نشان از یک واقعه عقب نشینی دریا در ‮‭2500‬ سال پیش دارند. اگرچه قدیمی ترین آثار سواحل گذشته در سواحل جنوب کشور متعلق به ‮‭4600‬ سال گذشته است، آثار پیشروی عظیم دریا در ‮‭18000‬ سال پیش در شمال خلیج چابهار بدست آمد. بر اساس نتایج بدست آمده نرخ تغییرات عمودی و بلند مدت سواحل شرق کشور بین ‮‭2/74‬ تا ‮‭3/1‬ میلیمتر در سال و سواحل خوزستان‮‭1/8‬ میلیمتردر سال بدست آمده است. حداکثر میزان پسروی دریا در سواحل استان خوزستان با ‮‭3/8‬ متر درسال بین ‮‭1000‬ تا ‮‭750‬ سال گذشته رخ داده است. دوره زمانی تشکیل خطوط ساحلی دیرینه در سواحل خلیج گواتر، چابهار، درنگو، کریان به ترتیب ،‮‭500‬ ،‮‭90 220‬ و ‮‭160‬ سال بدست آمده است. واژه ها: خطوط ساحلی، تغییرات کوتاه و بلند مدت، سواحل کشور، زمان سنجی، ‭GIS ‬و ‭RS‬، عکسهای هوایی