شناسایی، جمع آوری و ارزیابی گونه های وحشی جنس زعفران

جمع آوری پیاز های گونه های جنس زعفران از یازده استان کشور (شامل استان های خراسان، کرمانشاه، کردستان، همدان، مرکزی، مازندران، گیلان،گلستان، فارس و آذربایجان شرقی) و همچنین کلون های زراعی مناطق عمده تولید در طی سالهای ‮‭1384‬ تا ‮‭1390‬ صورت گرفت. در مجموع ‮‭108‬ نمونه ژنتیکی جمع آوری شده و اطلاعات پاسپورتی آنها ثبت گردید. نمونه های جمع آوری شده با ایجاد یک کلکسیون زنده مزرعه ای در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان حفاظت می شوند. از ‮‭108‬ نمونه جمع آوری شده تعداد ‮‭75‬ نمونه شناسایی و تاکنون ‮‭52‬ نمونه در کلکسیون سبز و مستقر شده اند. نظر به تنوع و ناشناخته بودن نیازهای اکولوژیک گونه های مختلف زعفران استقرار کامل آنها در کلکسیون با دشواری های زیادی همراه بود. به طوری که از مجموع ‮‭108‬ نمونه ژنتیکی ارسالی به کلکسیون تاکنون تنها ‮‭52‬ نمونه ژنتیکی در کلکسیون مستقر و سبز شده اند. بنابر این ادامه تحقیقات برای درک نیازهای رشد و تکثیر وجمع آوری کامل منابع ژنتیکی گونه های زعفران ضروری است. نمونه های ژنتیکی جمع آوری شده از عرصه های طبیعی مشتمل بر گونه زراعی ‭C. sativus ‬و هشت گونه خویشاوند وحشی آن بود که عبارتند از‭: C. almehensis (‬زعفران آلمه) که برای اولین بار در استان همدان گزارش می شود، ‭C. biflorus (‬زعفران دوگل) از استان کردستان، ‭C. cancellatus (‬زعفران زاگرس) از استان های کرمانشاه ، کردستان ، مرکزی و همدان ، ‭C. michelsonii (‬زعفران بنفش) از استان خراسان شمالی ، ‭C. speciosus (‬زعفران زیبا) و ‭C. caspius (‬زعفران خزر) از استان های گیلان و مازندران، ‭C. pallasi haussnechtii (‬زعفران جو قاسم ) از استان های کرمانشاه، مرکزی ، کردستان و همدان و همچنین گونه ‭C. pallasi turcicus ‬از استان کرمانشاه که برای اولین بار از ایران گزارش می شود. به منظور تعیین ساختار تنوع ژنتیکی گونه های زعفران ایران، ‮‭24‬ ژنوتیپ وحشی جمع آوری شده از مناطق مختلف کشور و 6 کلون زراعی مورد کشت در استان های خراسان، گلستان و فارس با استفاده از نشانگرهای مولکولی ‭SRAP ‬و ‭RAPD ‬بررسی گردید. در این بررسی از ‮‭10‬ آغازگر ‭SRAP ‬و ‮‭26‬ آغازگر تصادفی ‭RAPD ‬استفاده شد. مشاهده چند شکلی ‭DNA ‬در کلون های زراعی برای اولین بار نشان داد که زعفران های زراعی رایج در ایران همه از یک کلون منشا نگرفته اند بلکه ژنوتیپ های متفاوت بوده و دارای تنوع ژنتیکی می باشند. تجزیه خوشه ای داده های مولکولی ‭ SRAP ‬و ‭RAPD ‬نشان داد که تنوع قابل ملاحظه ای در جنس زعفران در ایران وجود دارد. بر این اساس گونه های مختلف از هم متمایز گردیده و نمونه های زراعی در گروه جداگانه ای قرار گرفتند. تجزیه به محورهای اصلی نیز نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای را تایید نمود. کلمات کلیدی: زعفران، منابع ژنتیکی، تنوع ژنتیکی، نشانگر های مولکولی، شناسنامه ژنتیکی