بررسی عوامل موثر بر مدیریت آبیاری سیستم های آبیاری میکرو اجرا شده در باغات

توسعه سیستم های آبیاری میکرو در باغات کشور یکی از راههای اجتناب ناپذیر صرفه جویی در مصرف آب و افزایش بهره وری آب می باشد. بکارگیری سیستم ها یا روش های آبیاری قطره ای الزاما منتج به نتیجه درست استفاده از منابع و کارایی مناسب سیستم نمی گردد. مدیریت صحیح بهره برداری از سیستم ها و یا روش های آبیاری نقش مهمی را در حصول نتیجه ایفا می کند. بررسی ها نشان می دهد که عدم مدیریت صحیح بهره برداری از سیستم های آبیاری قطره ای مسایل مختلفی از جمله، آبیاری نامناسب، کاهش بهره وری آب، افزایش سرعت انسداد قطره چکان ها، پایین آمدن یکنواختی ریزش در سطح مزرعه و... را به همراه داشته است. لذا به منظور بررسی اثر مدیریت بهره برداری سیستم های آبیاری میکرو در باغات این تحقیق در استان های فارس، آذربایجان غربی ، خراسان رضوی، چهارمحال و بختیاری و گرگان به اجرا در آمد. این پژوهش از طریق بازدید محلی، مصاحبه با بهره بردار و کشاورز، تکمیل پرسش نامه، جمع آوری اطلاعات منطقه ای و اطلاعات و آمار رسمی موجود ، اندازه گیری فشار و دبی قطره چکان ها در بعضی از نقاط و واحدهای آبیاری، بررسی نحوه کارکرد و بهره برداری از ایستگاه پمپاژ و نحوه پمپاژ و مرکز فیلتراسیون انجام و تجزیه وتحلیل داده ها انجام گرفت. در هر استان بین ‮‭18‬ تا ‮‭21‬ باغ در اقلیم های مختلف استان انتخاب و مورد ارزیابی قرار گرفت. شاخص های ارزیابی بر اساس دستورالعمل اداره حفاظت خاک آمریکا ‭(SCS) ‬و انجمن مهندسان کشاورزی آمریکا ‭(ASAE) ‬صورت گرفت. در استان گلستان نتایج نشان داده است که مقادیر میانگین پارامترهای یکنواختی پخش ‭(EU)‬، ضریب یکنواختی آماری ‭(Us)‬، ضریب کاهش راندمان ‭(ERF) ‬و ضریب تغییرات دبی ‭(CV) ‬به ترتیب برابر ،‮‭90 79‬،‮‭85‬ و ‮‭15‬درصد به دست آمدند که نشان از وضعیت متوسط سامانه های آبیاری در آن استان دارد. نتایج استان آذربایجان غربی نشان داد که از نکته نظر یکنواختی آماری و یکنواختی پخش، کارکرد قطره چکان ها در اکثر سامانه های مورد بررسی در حد قابل قبولی می باشد. استقبال از بابلر در میان باغداران استان نسبت به انواع دیگر قطره چکان ها خصوصا در باغات مسن رواج بیشتری دارد. در اکثر سامانه های مورد بررسی مشاهده گردید که میزان آبی که در اختیار درختان قرار می گیرد بیشتر از نیاز آبی برآورد شده می باشد. در استان فارس نتایج نشان می دهد که به طور کلی بیشتر بهره برداران از سیستم های آبیاری قطره ای رضایت دارند و معتقدند که مشکلات موجود در سیستم های آبیاری تحت فشار ناشی از ضعف در طراحی و کیفیت پایین تجهیزات آبیاری می باشد. بیشتر سیستم های مورد بررسی از لحاظ یکنواختی توزیع آب، گرفتگی قطره چکانها، فشار سیستم و سیستم فیلتراسیون در وضعیت مطلوب نبوده اند. در استان خراسان رضوی نتایج نشان داد که درصد یکنواختی پخش ‮‭71‬ درصد، راندمان پتانسیل کمترین ربع ‮‭59‬ درصد و راندمان کاربرد کمترین ربع ‮‭65/6‬ درصد بود. راندمان آبیاری در 6 درصد طرح های ارزیابی شده در حد عالی، ‮‭18/1‬ درصد در حد خوب، ‮‭27/2‬ درصد در حد نسبتا خوب و ‮‭48/4‬ درصد در حد ضعیف بود. نتایج استان چهارمحال و بختیاری نشان داد که سابقه کار و میزان آشنایی بهره برداران با سیستم و گذراندن دوره های آموزشی قبل از اجرای سیستم در بهبود وضعیت آنان و میزان تولید موثر می باشد و روابط حاصله دارای اختلاف معنی داری می باشند. اکثر بهره برداران از کمبود اطلاعات و آموزش سیستم ها گلایه داشتند و تنها ‮‭11/1‬ درصد از بهره برداران میزان آموزش ارایه شده را کافی می دانستند. بطور کلی مهمترین مشکلات سامانه های آبیاری قطره ای را می توان طراحی و اجرای نادرست، عدم شستشوی فیلترها، گرفتگی و نامناسب بودن تعداد قطره چکان ها، عدم تنظیم شیرفلکه ابتدای مانیفلدها، نامناسب بودن فشار و توزیع غیر یکنواخت آن، اطلاعات ناکافی مجریان و کاربران سامانه ها، عدم نظارت مستمر در حین و پس از اجرا و همچنین برخی از مشکلات ناشی از وقایع طبیعی و اجتماعی را نام برد. واژه های کلیدی: آبیاری قطره ای، مدیریت بهره برداری، باغات، یکنواختی پخش، طراحی و اجرا