استخراج و تجزیه کمی و کیفی اسانس گونه های مختلف مرزه کشت شده در برخی مناطق اکولوژیک کشور- مطالعه موردی: استان یزد

مرزه ‭(Satureja SPP) ‬با دارا بودن ترکیبات باارزشی همچون تیمول وکار واکرول از جایگاه ویژه ای در صنایع دارویی، بهداشتی، آرایشی برخوردار می باشد. این پروژه در ادامه پروژه ملی: بررسی تنوع در عملکرد و سازگاری گونه های مختلف مرزه به اجرا درآمده است. هدف از اجرای تحقیق، بررسی کمیت و کیفیت مواد موثره اکسشن های مختلف از گونه های مرزه در حالت زراعی بود. ابتدا بذر اکسشن های مختلف مرزه از رویشگاههای طبیعی کشور جمع آوری شده و در مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی استان یزد واقع در گرد فرامرز شاهدیه یزد، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. به منظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس این کسشن ها، سرشاخه های گل دار آنها، طی چهار سال متوالی پس از کشت جمع آوری وپس از خشک کردن در سایه به روش تقطیر باآب اسانس گیری انجام شد. پس از تعیین بازده اسانس بر اساس وزن خشک گیاه اسانس بوسیله کروماتوگرافی گازی وکروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی تجزیه وشناسایی اسانس ها صورت گرفت. بر اساس نتایج تجزیه واریانس میزان تولید وزن تر، وزن خشک، وزن خشک برگ، وزن شاخه ها، بازده اسانس و میزان تولید اسانس در هکتار در سالهای ‮‭1391‬،‮‭1390‬ و ‮‭1392‬ در سطح یک درصد دارای اختلاف معنی دار بودند. مقایسه میانگین ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال %5 انجام شد. از بین ترکیب های شیمیایی موجود در اکسشن های مختلف 4 ترکیب با درصد بالا در طی چهار سال مورد مقایسه و بررسی قرار گرفتند. این ترکیبات شامل پاراسیمن، گاما ترپینن، تیمول و کارواکرول بودند. همچنین ترکیبات های آلفا-توژن، آلفاپینن، بتاپینن، آلفا ترپینن، ای کاریوفیلن، ترپینیول، اسپاتولنیول و کاریوفیلن اکساید در برخی از اکسشن ها درصد بالایی را به خود اختصاص دادند. بطور کلی با در نظر گرفتن بازده، میزان تولید و ترکیبات متشکله اسانس اکسشن ‮‭15‬ ‭(S. rechingeri) ‬با منشا استان ایلام با میانگین ‮‭85‬/%5 اسانس و میزان تولید ‮‭113/9‬ کیلوگرم اسانس در هکتار و ‮‭64‬ درصد کارواکرول و ‮‭22‬/%‮‭12‬ تیمول، اکسشن ‮‭107‬ ‭ (S. spicigera) ‬با منشا استان گیلان با میانگین ‮‭44‬/%2 اسانس و میزان ‮‭75/54‬ کیلوگرم اسانس در هکتار و ‮‭41‬/%‮‭43‬ تیمول و 2/%9 کارواکرول، اکسشن ‮‭24‬ ‭(S. rechngeri) ‬با منشا استان ایلام با میانگین ‮‭22‬/%4 اسانس و میزان تولید ‮‭63/78‬ کیلوگرم اسانس در هکتار و ‮‭37‬/%‮‭75‬ کارواکرول و ‮‭18‬/%6 تیمول و اکسشن ‭SKM (S. bachtiarica) ‬با منشا استان یزد با ‮‭63‬/%2اسانس و میزان تولید ‮‭51/94‬ کیلوگرم اسانس در هکتار و ‮‭98‬/%‮‭65‬ کارواکرول و 5/.% تیمول به ترتیب به عنوان اکسشن های برتر معرفی می گردند کلمات کلیدی: اسانس، مرزه، تیمول، کارواکرول، یزد.