تدوین زیر برنامه پژوهشی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در شرایط ویژه تنش های زنده و غیر زنده، کشت های متراکم، هیدروپونیک، ارگانیک

زیر برنامه پژوهشی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در شرایط ویژه شامل تنش های زنده و غیر زنده، کشت های متراکم گلخانه ای، هیدروپونیک و ارگانیک بخشی از برنامه مدیریت جامع حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران می باشد . این زیر برنامه در سه محور اصلی شامل 1) تحقیقات مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در تولید محصولات گلخانه ای و کشت های متراکم، 2) مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه برای مقابله با تنش ها، 3) مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه برای تولید محصولات ارگانیک تدوین شده است. در محور اول، برنامه تحقیقات مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در کشت های گلخانه ای، دو سند از پیش تدوین شده یعنی برنامه راهبرد تحقیقات گلخانه و برنامه راهبردی تحقیقات گل و گیاهان زینتی کشور مصوب ‮‭1386‬ ، مورد استناد قرار گرفت. در راستای این برنامه ها بهینه سازی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه مشتمل بر تهیه برنامه کودی گیاهان در سیستم کشت خاکی و هیدروپونیک، معرفی و بهینه سازی بستر های کشت، مدیریت تغذیه نشا در خزانه، کاهش مصرف کود در گلخانه ها از طریق افزایش کارایی کودها، استفاده مواد محرک رشد، جایگزینی مواد آلی و کنترل شوری از اولویت پژوهشی برخوردار است. در محور دوم که عبارت از مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در شرایط تنش ها است، تنش ها به دو گروه زنده و غیر زنده تقسیم گردید. تنش های غیر زنده یا تنش های محیطی خود به تنش شوری، خشکی، سرما و تنش کمبود و بیش بود عناصر غذایی تقسیم و مورد بررسی قرار گرفت. در مقابله با انواع تنش ها، شناخت وضعیت موجود در کشور و تغییرات مخربی که این تنش ها در وضعیت غذایی گیاهان ایجاد میکنند اصلی ترین محور تحقیقات برنامه می باشد. تنش شوری یکی از تنش های مهمی است که هم به واسطه زراعت در خاکهای شور و هم بواسطه منابع آبی بی کیفیت تولید محصولات زراعی و باغی پایدار را در کشور مورد تهدید قرار می دهد. در کنار این دو عامل مهم روش زراعی نیز در بروز این عارضه نیز بی تاثیر نیست. به هر ترتیب یکی از راههای فرار از آسیب تنش شوری استفاده از فن تغذیه گیاه، حفظ مواد آلی و اصلاح مرتب این نوع خاکها می باشد. در این بررسی ضمن تبیین انواع مکانیسم شوری و اثرات آن بر روی گیاه، وضعیت موجود از لحاظ شناخت اثرات شوری بر وضعیت تغذیه ای گیاهان زراعی و باغی، زمینه حفظ و افزایش ماده آلی خاکها، استفاده از اصلاح کننده های جدید، اسیدی های آلی، ترکیبات کمک کننده در کاهش اثرات شوری، تاکید بر نقش سیلیس و کبالت، نقش عناصر در کاهش تنش ها، مدیریت کودی در شرایط شور عمده محورهایی هستند که بایستی در پژوهش های لازم برای مدیریت تنش شوری بر آنها تمرکز نمود. تنش خشکی و گرماست معمولا توام با یکدیگر بوده اما مکانیسم خسارتزایی آنها قدری متفاوت است. تحقیقات انجام شده نشان می دهد که متابولیسم گیاه در اثر خشکی دچار تغییراتی شده و با مدیریت تغذیه میتوان اثرات نامطلوب را کاهش داد و بالعکس یعنی در اثر خشکی و کمبود رطوبت محیط خاک و هوا، تغذیه گیاه دچار اختلال می شود که شناخت آن بسیار مهم است. در این راستا، مواد آلی و ترکیبات حد واسط آن به واسطه افزایش ظرفیت رطوبت خاک می تواند باعث تخفیف اثرات تنش خشکی شود. تعیین وضعیت تغذیه گیاهان در شرایط خشکی و گرما و عوارض حاصل از آن یکی از مهمترین برنامه های این موضوع می باشد. مدیریت کودی در شرایط کم آبیاری و استفاده از اصلاح کننده های خاک برای حفظ رطوبت، کشاورزی حفاظتی و افزایش ماده آلی خاکها هر یک از روشها اساسی برای مقابله با این عارضه و جلوگیری از کاهش رطوبت خاک می باشد. تنش سرما نیز یکی از تنش های خسارتزا در کشور است. پدیده سرمازدگی خود شامل دو بخش عمده یعنی تنش دمای پایین ( سرمازدگی) و تنش یخ زدگی است که گیاهان برای مقابله با آنها مکانیسم های مختلفی را بکار می گیرند. روش عمده مقابله با سرما زدگی در تغذیه گیاه مقاوم سازی سلولی است و بیشتر تاکید بر افزایش خواص اسمزی شیره سلولی، مقاوم سازی جداره سلولی و جلوگیری از مرگ سلولی است. تحقیقات گذشته به نقش پتاسیم در افزایش غلظت شیره سلولی پرداخته است. اما مقاوم سازی گیاه از طریق افزایش غلظت شیره سلولی، ترکیباتی که جداره سلولی را تقویت می نماید، ترکیباتی که با مواد مخرب مقابله می کند و جلوگیری از فعالیت باکتریهایی که تشکیل دهنده هسته یخ می باشند و یا تولید گرما می کنند از روشهای مقابله با تنش دمای پایین یا سرمازدگی بهاره می باشد که بایستی در تحقیقات آتی به آنها پرداخته شود. تنش ناشی از کمبود و بیشبود عناصر در اثر استفاده از آبهای نامتعارف و افزایش غلظت برخی از یونها در آب آبیاری مشکلی اساسی است در کشاورزی کشورکه از آن تعبیر به تنش محیطی می شود. بالا رفتن غلظت منیزیم و بور در آب آبیاری از معضلات کشاورزی در برخی مناطق کشور است. کمیاب شدن آب با کیفیت برای کشاورزی و استفاده از پساب ها چالشی دیگر در این حوزه می باشد که تاثیرات عمیقی بر مدیریت کودی و وضعیت تغذیه ای گیاهان زراعی و باغی می گذارد. شناخت این عوارض و مدیریت آن، چگونگی مدیریت کودی در شرایط استفاده از آبهای نامتعارف و پسابها از مهمترین کارها در این زمینه می باشد. در جمع بندی روشهای مقابله با اثرات تنشهای محیطی بایستی اشاره نمود که استفاده از مواد آلی و ترکیبات آلی حد واسط روشی پایدار برای حفظ حاصلخیزی خاکها، کاهش اثرات سو تنش های محیطی، تولید محصول سالم و ارگانیک و مبتنی بر کشاورزی زیست سازگار و بوم محور کشوراست. بررسی ها نشان داده مهمترین علل پایین بودن سطح باروری خاکها در کشور پایین بودن کربن آلی خاکها است بدین لحاظ حفظ و ارتقا آن بهترین مسیر برای مقابله با این مشکلات است. این مسیر نه تنها موجب افزایش بهره وری خاکها می شود بلکه اهداف پایداری در کشاورزی در بخش خاک را فراهم مینماید. از آنجایی که مواد آلی از لحاظ ماهیت و کارکرد بسیار گوناگون می باشند. تحقیقات متنوعی نیاز است تا بتوان از جنبه های مختلف آنرا بررسی کرد. به خصوص در دهه اخیر که بحث اسید ها