تصرف عدوانی در ملک مشاع

تصرف عدوانی در ملک مشاع زمانی مصداق دارد که دو یا چند نفر مال غیر منقولی را به طور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می کردند و بعضی از آنان مانع تصرف بعضی دیگر شوند.

همچنین چنانچه مالک مشاعی حق استفاده از ملک را داشته باشد و مالک مشاعی دیگر مانع تصرف و استفاده وی شود عمل ارتکابی نیز جرم محسوب می شود.

مطابق قانون، تصرفات هر یک از شرکا در ملک مشاع، منوط به اذن و رضایت شرکا دیگر است. در صورتی که شریکی بدون اذن و اجازه شرکا دیگر، ملک را تصرف نماید موضوع دعوی خلع ید مطرح است. در نظر داشته باشید چنین عملی نیز فاقد وصف کیفری است یعنی متصرف قابل تعقیب کیفری و مجازات نخواهد.

تصرف عدوانی در ملک مشاعی چه زمانی محقق می شود؟

• تصرف در ملک مشاعی توسط شرکا: هرگاه شرکای ملک مشاعی سابقا در خصوص نحوه استفاده توافقی داشته باشند یا دو یا چند نفر از شرکای ملک مشاعی مشترکا از ملک استفاده کنند در صورتی که بعضی از آنان مانع تصرفات بعضی دیگر شود دعوای تصرف عدوانی ملک مشاعی مطرح است.
• تصرف در ملک مشاعی توسط شخص ثالث: چنانچه تصرف در ملک مشاعی توسط شخص ثالثی غیر از مالکان مشاعی ملک صورت بگیرد، هم از جنبه حقوقی و هم از جنبه کیفری قابل رسیدگی می باشد. در دعوای حقوقی تصرف عدوانی، تنها رفع تصرف خوانده و اعاده تصرف خواهان مطرح است. در صورتی که در دعوای تصرف عدوانی کیفری، شاکی می تواند با اثبات مالکیت خود، علاوه بر رفع تصرف، مجازات متصرف را نیز بخواهد.

بررسی مجازات تصرف عدوانی در ملک مشاع

تصرف عدوانی مطابق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، مجازات خواهد داشت. زمانی که فردی در اموال غیر منقول خواه مفروز یا خواه مشاع، عدوانا تصرف داشته باشد؛ مجرم شناخته خواهد شد. فرد مجرم به ۳۰ روز الی ۱ سال حبس محکوم می شود که با استفاده از قانون کاهش مجازات های تعزیری، مدت حبس فرد متصرف کاهش پیدا کرده است و قابل تبدیل به جزای نقدی است.

بنابراین، رسیدگی به این جرم به صورت مستقیم در دادگاه انجام می شود. و لزومی به مراجعه شاکی به دادسرا نیست و دعوی باید ابتدا در دادگاه کیفری دو مطرح شود.

در نظر داشته باشید، طرح شکایت کیفری تصرف عدوانی و تقاضای رفع تصرف منوط به احراز مالکیت شاکی است. به همین دلیل دعوای کیفری از غیر مالک قابلیت استماع ندارد.

در مواقعی که احد از مالکین ملک مشاعی بدون اذن و رضایت سایر شرکا در ملک مشاعی تصرف نمایند دعوی خلع ید مطرح می شود.

مگر اینکه ملک سابقه ثبتی نداشته باشد و مالک نتواند سند رسمی مالکیت خود را به دادگاه ارائه دهد. در این صورت دعوای تصرف عدوانی صرفا از جنبه حقوقی قابل طرح است. در نظر داشته باشید، این موضوع فاقد وصف کیفری است.

البته در صورتی که شرکا در خصوص نحوه استفاده از ملک مشاعی توافق داشته باشند و شریکی مانع از تصرفات شریک دیگر شود عمل ارتکابی جرم و می تواند از مصادیق “ممانعت از حق” که از اقسام دعاوی تصرف است، باشد.

شرایط تحقق جرم تصرف (ممانعت از حق) در ملک مشاع توسط شریک

• مال مشاع حتما باید در دسته اموال غیرمنقول قرار گیرد.
• مالکیت شاکی احراز شود.
• مالک مشاعی حق استفاده از ملک را داشته باشد.
• شریک دیگر مانع تصرف او شود.

تفاوت دعوای خلع ید و تصرف عدوانی

برخلاف تصور برخی از افراد، دعاوی خلع ید و تصرف عدوانی در ملک مشاع، تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. مهم ترین تفاوت های بین این دو دعوی عبارتند از:

دعوای خلع ید به نوعی دعوای مالکیت است، بنابراین ارائه سند رسمی مالکیت در این دعوا الزامی است. ولیکن در دعوای تصرف عدوانی ارائه سند مالکیت الزامی نیست. زیرا خواهان به جای اثبات مالکیت خویش، بایستی تصرف سابق خود را اثبات کند. یعنی فقط در اختیار داشتن عملی ملک مورد نظر است.

دعوای خلع ید از دعاوی مالی و بایستی در هنگام ثبت دادخواست، هزینه دادرسی بر اساس قیمت منطقه ای ملک پرداخت شود. ولیکن رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی مستلزم پرداخت هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی است.

براساس ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی به دعاوی تصرف تابع تشریفات نبوده و خارج از نوبت به عمل می آید.

در دعوای خلع ید بعد از صدور حکم قطعی امکان اجرای حکم وجود دارد. ولیکن در دعوای تصرف عدوانی با صدور حکم بدوی مبنی بر رفع تصرف عدوانی، امکان اخراج متصرف از ملک وجود دارد.

مدت زمان لازم برای طرح شکایت کیفری

جرم تصریف عدوانی از جمله جرایم قابل گذشت می باشد. در جرایم تعزیری قابل گذشت در شرایطی که فرد یا افراد متضرر از جرم ظرف مدت یکسال از تاریخ وقوع جرم شکایت خود را ثبت نکنند، حق شکایت کیفری آنان ساقط می شود. البته طرح دعوای حقوقی به قوت خود باقی است و مشمول مرور زمان نخواهد شد.

لزوم مراجعه به وکیل در دعاوی تصرف عدوانی

با توجه به اینکه، دعاوی تصرف اقسام متفاوتی دارند و با تغییر موضوع، نوع دعوا و چگونگی طرح آن نیز تغییر خواهد کرد و از طرف دیگر، تفکیک و تمایز انواع دعاوی تصرف با خلع ید و اقامه این دعاوی به آسانی آنچه در مقالات آمده است، نمی باشد.