حکمرانی احلاقی - بخش دوم

حکمرانی اخلاقی دردولت پزشکیان رحیم عبادی *

2- صداقت وراستگویی :

یکی ازارزش های کلیدی در حکمرانی اخلاقی به ویژه برای دولت مردان برخورداری از صداقت وراست گویی و پرهیز از وعده ها و رفتار های دروغین است امری که دکتر پزشکیان رییس جمهور برآن پافشاری نموده و همچنان برانجام آن تاکید دارد و می تواند او را از پیشینیان متمایز نماید زیرا آنچه طی دهه های گذشته برجامعه ایرانی و برمردم شریف ایران رفته است کشمکش میان صداقت وراست گویی با دروغ گویی وپنهان کاری است وبرایند این نزاع موجب بی اعتمادی ملت به حاکمیت وافول ارزش های اخلاقی درمیان مردم وآحاد جامعه بوده است . درپیمایش ملی ارزش ها و نگرش های ایرانیان که درآبان ماه 1402 منتشر گردید نتایج عجیب وقابل تاملی حاصل شد ازجمله ازپاسخ گویان( بیش از 15000 نمونه کشوری و به صورت حضوری) پرسیده شد که میزان رواج دروغ گویی دربین مردم به چه میزان است بیش از80% پاسخ گویان معتقدند که ویژگی اخلاقی دروغ به میزان زیادی در بین مردم رواج دارد و رواج دورویی وتظاهر در بین مردم بیش از 81% است . همچنین پرسیده شد رواج صفات خوب اخلاقی مثل صداقت، راستگویی، بخشش وامانت داری بین مردم نسبت به 5 سال قبل چگونه است بیش از 73 % پاسخ داده اند که وضعیت بدتر شده است ؟ و در پرسشی دیگر بیان شده که رواج صفات اخلاقی مثل صداقت وراست گویی در 5 سال آینده را چگونه می بینید؟ بیش از 65 % پاسخ داده اند که در5 سال آینده وضعیت اخلاقی بدتر خواهد شد. متاسفانه دروغ در متن روابط ایرانیان ازگذشته های دور رایج است. دروغ گویی از قدیم الایام یعنی از زمانی که مردم سعی در پنهان کردن داشته های خود از حاکمیت های استبدادی داشته اند، رواج پیدا کرده زیرا جامعه ایران از قدیم استبداد زده بوده است برهمین اساس صداقت و روراست بودن وصادقانه درقول وعمل رفتار کردن یکی از ارزش های مهم در روابط انسانی و در روابط بین ملت ودولت به شمار می رود

در اصل، صداقت به معنای یکی بودن در ارتباط با دیگران حفظ درستی و راستی نظرات و گفته هاست و به همین دلیل یک ارزش اخلاقی و اجتماعی نیز محسوب می شود زیرا صداقت تنها یک حقیقت فردی نیست بلکه دارای ارزش اجتماعی وسیاسی به همراه دارد وجلوه های گوناگونی درحکمرانی دارد سیاست مدار صادق را آنگونه که هست به مردم می نمایاند و سیاست مدار صادق کسی است که اگرخطا کند بجای پوشاندن حقیقت اعتراف به اشتباه خود می کند واین نشانه عظمت روح اوست نه ضعف وسستی آن وحتی اگر خلاف وعده عمل نماید از مردم عذرخواهی خواهد نمود و صداقت به معنای بیان حقیقت، عدم تقلب، عدم نفوذ و خیانت است. صداقت خلاف دروغ گویی، تقلب، دزدی و بی اعتمادی است و برای برقراری روابط سالم و دوام بین دولت و ملت امری ضروری و بلکه حیاتی است. صداقت درسه سطح بروز وظهور دارد : سطح اول "صداقت درگفتار" است وان که جزحقیقت چیزی برزبان جاری نسازد کسی که سخنانش راست باشد مقامش شکوه مند وجلالتش زیاد می گردد هم چنان که اگردروغ بگوید مردم به او بی اعتماد خواهند شد و در تنهایی به اوکمک نخواهند کرد .

سطح دوم "صداقت دررفتار" است وآن که فرد درعمل صادقانه رفتار و اقدام نماید و ازهرگونه رفتار وعمل غیراخلافی پرهیز نماید گاهی سخنی را که انسان به زبان می آورد راست و مطابق با واقع است، اما عمل و رفتار او برخلاف آن است؛ یعنی عملی که از او صادر می شود، غیر از سخنی است که به زبان می آورد. چنین شخصی از صدق در کردار برخوردار نیست تعبیر زیبایی امام علی علیه السلام دارد که قابل تامل است "ای مردم به خدا سوگند من شما را به هیچ طاعتی وادار نمی کنم، مگر این که پیش از شما خود به آن عمل می کنم؛ و شمارا از معصیتی نهی نمی کنم، مگر اینکه خودم پیش از شما از آن دوری می نمایم". و سطح سوم "صداقت درپندار و اندیشه و انگیزه" است درروایتی از پیامیر اکرم نقل شده که خداوند به ظواهر واعمال شما نگاه نمی کند بلکه آنچه مورد رضایت خداوند است درون دل های شماست .به تعبیر امام (ع ) ارزش آدمی به اندازه همت او وعملش به مقدار نیت اوست .

رهبران اخلاقی باید به اصول اخلاقی درحکمرانی ملتزم باشند وحال که دکترپزشکیان درقامت رییس جمهور نقش رهبری اخلاقی را عهده دار شده است باید توجه نماید که مهم ترین ویژگی رهبران اخلاقی عبارت است ازانصاف؛ عنصر اصلی رهبری اخلاقی انصاف است رهبران اخلاقی باید با صداقت و به صورت منصفانه با دیگران رفتار نماید و جانب داری نکنند و مسئولیت اعمال شخصی خودرا برعهده بگیرد. شفاف سازی نقش ها؛ رهبران اخلاقی باید مسئولیت وانتظارات واهداف عملکردی خود را روشن کنند به طوری که زیر دستان بدانند از آن ها چه انتظاری باید داشته باشند تسهیم قدرت ؛ رهبران اخلاقی به زیردستان خود درتصمیم سازی ها وتصمیم گیری ها حق اظهار نظر می دهند و به نطرات آن ها گوش فرا می دهند و آن ها را درقدرت شریک می سازند .

از گذشته های دور و حتی اکنون این پرسش مهم فیلسوفان سیاست را به خود مشغول کرده که آیا آشتی میان «صداقت و سیاست» امری قابل تحقق است یا خیر؟ بسیاری از سیاست ورزان در عمل به این سوال پاسخ منفی داده اند آن ها اصول اخلاقی را مغایر با سیاست ورزی می دانند، و معتقدند سیاست مداران فقط باید به «تدبیر مدن» (مدیریت حکمرانی) بیندیشند؛ مشهورترین نظریه پرداز غربی که پس ازسپری شدن قرون وسطی و ظهور رنسانس در اروپا از این مکتب دفاع می کند « ماکیاولی اندیشمند ایتالیایی است. تا آن جا که صریحا می گفت بهترین شیوه و خط مشی زندگی، بی شرافتی است. ماکیاولی درکتاب مشهورش، شهریار،با اشاره به اینکه «خود به چشم می بینیم که شهریارانی که .... رموز غلبه بر دیگران را به کمک حیله و نیرنگ خوب می دانسته اند، کارهای بزرگ انجام داده اند و وضعشان در آخر کار خیلی بهتر از آن کسانی بوده است که در معامله با دیگران صداقت و درستی به خرج داده اند»، به صراحت اعلام می کند:«در میان این شهریاران هر کدام که بازی کردن نقش روباه را بهتر بلد بوده اند، از اقران و همگنان کامیاب تر شده اند.»

ماکیاولی ترحم، وفا، مهربانی، اعتقاد به مذهب و صداقت را پنج صفت خوب می نامد که البته با سیاست ورزی نمی سازد؛ پس برای فرمانروا، داشتن تمام آن صفات خوب که دربالا ذکرشد، چندان مهم نیست. مهم این است که او فن تظاهر به داشتن این صفات را خوب بلد باشد. حتی از این هم فراتر می روم و می گویم که اگر او حقیقتا دارای صفات نیک باشد و به آن ها عمل کند به ضررش تمام خواهد شد این گونه نگاه به سیاست، چنان که گفته شد، مولود عصر جدید نیست و پیشینه ای طولانی دارد.

یکی از امتیازات دکترپزشکیان آشتی میان " سیاست ورزی " برمبنای اندیشه ومنش امام علی (ع) و"حکمرانی اخلاقی " است اموری که علی رغم چند دهه غفلت چنان چه فرهنگ سازی و الزامات بهره مندی و پیاده سازی آن در دولت فراهم گردد بی شک می تواند به تحقق سند چشم انداز جمهوری اسلامی نزدیک و موجب رضایت مردم شود و ما بتوانیم خودرا ذیل حکمرانی اخلاق علوی معنای تازه ای بخشیم وجان و جهان را از صداقت وعدالت وراست گویی علوی سرشار نماییم .اما این مهم چگونه محقق می گردد؟

صاحب نظران و اندیشه ورزان درخصوص نحوه تحقق صداقت وراست گویی در یک سازمان و میان دولت مردان تبدیل این ارزش ها به کدهای اخلاقی ورفتاری (code of conduct ) و اصول وچارچوب زیر را توصیه می کنند

الف : تعریف صداقت وراستگویی : برای درک مشترک همه ذی نفعان باید تعریف واضحی از صداقت انجام شود صداقت یک معنای ایجابی دارد که به منزله راست گویی ودرست کاری است و یک معنی سلبی دارد که به معنای پرهیز ازدروغ گویی وخلاف کاری است . درمعنای ایجابی آن همه تلاش فرد و سازمان برآن است که حقایق را آن گونه که هست بیان نموده وجز حقیقت چیزی برزبان و درعمل انجام ندهد اما درمعنی سلبی آن فرد و دولت تلاش می کند به مردم دروغ نگوید و متعهد می شود خلاف وعده ها و قول های خود رفتار نکند ودروغ گفتن ممنوع است .

ب : ملاک : مبنای صداقت و راستی میزان الزام افراد وسازمان ها به قانون اساسی ، سند چشم انداز برنامه توسعه ، سیاست های کلی ابلاغی مقام رهبری و قانون برنامه هفتم است .

ج : نشان گر ها : نشان گر آماره ای است که وضعیت یک یا چند عامل را آشکار می کند. نشان گرها می تواند وضعیت موجود یا مطلوب را نمایان کند و تغییرات آن ها را آشکار کند که می تواند درطیف ضعیف ، متوسط ، خوب ، عالی ارزیابی شود.

د : رفتار: واکنشی است که در برابر یک عمل یا کنش بیرونی از انسان سر می زند. براین اساس باید دولت برای پیاده سازی ارزش کلیدی "صداقت وراست گویی" در مجموعه کارگزاران خود ، نسبت به تدوین عهدنامه اخلاقی برای حوزه منابع انسانی اعم از وزیران و مدیران وکارکنان دولت مبتنی برتعریف انجام شده ازصداقت ودرست کاری اقدام کند و از سوی دیگر براساس ملاک ها وشاخص های تفاهم شده ونشان گرهای تحقق این ملاک ها ،رفتار اعضاء دولت و مدیران دولتی وکارکنان را درطیف های اعلام شده و در زمان های متناسب ارزیابی کرده و به مردم گزارش دهد تا میزان التزام دولت به راست گویی ودرست کاری قابل سنجش وارزیابی شود وموضوع ازحد حرف وشعار خارج و برمبنای اصول علمی وحرفه ای عملکرد دولت مورد پایش وسنجش وارزیابی قرارگیرد. این رویکردها راه را برای حکم رانی مبتنی بر قانون گرایی ، مسئولیت پذیری و وفای به عهد،رضایت مردم و اعتماد آفرینی تسهیل می کند .

جامعه امروز بیش از هرزمان از صداقت و راست گویی استقبال کرده و از تظاهر و ریاکاری و فریب کاری وعدم صداقت تنفردارد مردم ایران وبه ویژه نخبگان وگروه های مرجع نیازمند به احترام ، به رسمیت شناختن حقوق آن -ها وحفظ واعتلا ومنزلت اجتماعی هستند واین مهم ازدل گفتار وعمل صادقانه وخالصانه محقق خواهدشد .

راز ورمز پیروزی دکتر پزشکیان درانتخابات ریاست جمهوری علی رغم همه محدودیت ها ، صداقت وراستگویی او درگفتار و التزام عملی او به راستی ودرستی و وفای به عهد او براین پیمان درطول زندگی خود بوده است .پرواضح است موفقیت او درآینده مبتنی برایجاد وفاق برای استقرار حکمرانی اخلاقی درجامعه است حکمرانی که درآن هم ذی نفعان جامعه یعنی حکومت ، جامعه مدنی وبخش خصوصی مشارکت کنند والزامات تحقق ارزش های کلیدی دولت ازجمله صداقت وراست گویی را فراهم کنند تا دولت پزشکیان به ویژگی دولت راست گویان شناخته شود .

· عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان