زهرا راجی
19 یادداشت منتشر شدهغفلت از استانده ها در طراحی تورهای گردشگری محله محور

طی دهه های اخیر همزمان با تحول الگوواره ها در ادبیات توسعه شهری و با جهت گیری نظری مردم گرایانه، تاکید بر توسعه محلی از طریق راهبردهای متناسب به مثابه یکی از پیشران های موثر توسعه شهری قلمداد شده است. در این راستا، گردشگر ی در سطح محله ها و اجتماعات محلی(گردشگری محله محور) به عنوان یکی از مهمترین راهبردهای توسعه شهری مورد توجه قرار گرفته است. ایده محوری در گردشگری محله ای، بهره گیری از ظرفیت های نهفته محلات به مثابه جاذبه گردشگری(تاریخی، میراثی و غیره) است(حبیبی و همکاران، 1371 به نقل از شکوری و امینی 1403) . شماری از اندیشمندان چون اسمیت، ۲۰۱۶، ریچاردز، ۲۰۱۸ و روحانن، ۲۰۰0 [1] نیز گردشگری محله ای را همسان با گردشگری فرهنگی[2] به شمار می آورند که به لحاظ پیامدهای آموزشی و فرهنگی- اجتماعی و هویت بالذات خود، شایسته توجه و مطالعه است. در فرآیند فعلی برنامه ریزی و مدیریت توسعه شهری، بهرهمندی از راهبردهای مشارکتی[3] و جماعت محور مورد اجماع برنامهریزان و سیاستگذاران قرار گرفته است.
بهره مندی از فضای محلات در امر گردشگری و برنامه های توسعه شهری، بیانگر بهره مندی از این رویکرد در سطح عمل است. در کشورما-ایران- نیز چندی است بهره مندی از تورهای گردشگری محله محور در راستای احیا و بازآفرینی محلات، توسعه گردشگری داخلی، توسعه محلی و منطقهای در دستور کار نهادهای مرتبط قرار گرفته است و مقالات و مطالعات متعددی در این خصوص به واسطه اندیشمندان و محققان حوزههای مربوطه به انجام رسیده است که از جمله آنها میتوان به مطالعه شکوری و همکاران(1403)، حسینی و مرادیان هرندی(1402)، باقری و همکاران(1398)، طهرانچی(1398)، شماعی و همکاران(1399) و....اشاره کرد. در یک نگرش کلی آنچه از ارزیابی مطالعات و پژوهشها برمیآید، غفلت از بعد استاندههای پیادهسازی گردشگری محلهمحور در سطح مطالعاتی و عملیاتی است. آنچه پایداری این شکل از گردشگری، سلامت بازدیدکنندگان، رضایتمندی بازدیدکنندگان و ساکنان و بازآفرینی اصولی محلات را به همراه دارد.
توجه به استانده ها چرا و چگونه؟
در فرآیند طراحی و برنامهریزی تورهای گردشگری محلهمحور، میتوان استانده ها را به مثابه ستون و پایه طرح ها قلمداد کرد. بدیهی است که توجه به استانده ها در ابعاد گوناگون فنی، بهداشتی، زیست محیطی، اجتماعی، زیرساختی و.... است که می تواند ضامن بقا و پایداری طرح های مرتبط با گردشگری از جمله گردشگری محله محور باشد. همچنین توجه به این اصول بنیادین است که میتواند طرح گردشگری محلهمحور را در راستای بازآفرینی شهری و توسعه مشارکت محور مردمی پیش ببرد. توجه به استانده ها ضمن آنکه می تواند ضامن بقای طرح، باشد می تواند به حفظ هویت مکان نیز منجر شود. هویتی غالبا تاریخی و فرهنگی وبرآمده از اصالت که بی توجهی به آن، بی توجهی به گنجینه های ارزنده فرهنگی-اجتماعی است. در سراسر جهان استانده های مرتبط با گردشگری محلهای در بردارنده گزاره های مرتبط با بهداشت محیط و معیارهای فنی اند. عواملی که در حفظ سلامت افراد اعم از بازدیدکنندگان و ساکنان و همچنین سلامت محیط موثر اند.
با انکه در نقاط مختلف جهان مجموعه استاندههای متعددی برای پیادهسازی اقسام مختلف گردشگری تعریف شده است و این استاندهها در قالبهای متعددی چون آئیننامهها، مقالات و پژوهشها برای ما قابل دستیابی اند باید گفت در هر کشور و با عنایت به اصول و قواعد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ....شماری از استانده ها، مختص به همان کشور اند که در مورد سایر مقاصد قابل تعمیم نیستند. بدین ترتیب در ارتباط با واکاوی استانده ها و الزامات پیاده سازی گردشگری محله محور در کشور می توان به دانش و بینش علمی متخصصان و فعالان حوزه گردشگری، توسعه شهری و سایر حوزه ها اتکا کرد. یقینا لازم است این واکاوی در مسیر انجام پژوهش ها و تحقیقات نظام مند و به دست پژوهشگران توانمند ایران محقق شود.
بازخوانی شماری از استاندههای مرتبط با پیادهسازی گردشگری محلهمحور
همانگونه که پیشتر ذکر شد، پیادهسازی گردشگری محلهمحور به گونهای اصولی و پایدار در گروی تعریف و رعایت استاندههایی است که شماری از آنها در قالب استاندهها و معیارهای جهانی و شماری در زمره استاندههای محلی میگنجند. با آن که تهیه فهرستی از استاندهها و الزامات برگزاری تورهای گردشگری محلهای نیازمند مطالعات دقیق و عمیق، انجام پیمایشهای اصولی و بهرهگیری از آراء صاحبنظران حوزههای مربوطه است، به نظر میرسد میتوان بهطور کلی با عنایت به شرایط موجود در ایران، وضعیت محلات، نیازها و تقاضاهای گردشگران و بازدیدکنندگان و برخی از معیارهای جهانی به بخشی از استاندهها اشاره کرد. در این راستا میتوان از دسترسپذیری[4]( در حوزههای متعدد حمل و نقل، خدمات عمومی و همگانی، مراکز خدماتی و....)، استاندههای ایمنی در گذرگاهها، استاندههای ایمنی بافت، استانده مشارکت دهی اصولی مردم( جامعه میهمان و میزبان)، استانده کنترل آسیبهای مقصد(محله) در جریان ورود گردشگران( در ابعاد مختلف زیست محیطی، امنیتی و فرهنگی-اجتماعی)، استاندههای ناظر بر حفظ هویت مقصد[5](محله)، تدوین برنامه جامع مدیریت محله به مثابه استانده و رعایت استانداردهای فنی و بهداشتی تاسیسات خدماتی گردشگری در محله( در بردارنده مواردی چون تهویه سرویس های بهداشتی عمومی- رعایت اصول فنی کف مانند غیرلغزنده بودن و بدون خلل و شیار بودن مقاصد گردشگری- زهکشی کانال های فاضلاب-نصب نرده در پلهها و...) یاد کرد.
منابع:
باقری، علی و میرالی، ایمان. (1399). بررسی فقدان ساختار برنامه ریزی مشارکتی؛ تاثیر مشارکت در برنامهریزیهای شهرداریها. مدیریت تبلیغات و فروش . رهیافتی در مدیریت بازرگانی، 1 (3)، 100- 90.
شکوری، علی و امینی فرد، حمیده،1403،پیاده سازی ایده گردشگری محله ای در یک محله مدرن (مطالعه موردی: شهرک اکباتان)، برنامهریزی و توسعه گردشگری(49)13. 10.22080/jtpd.2024.26777.3864
شماعی، علی، فصیحی، حبیب اله، و دلفان نسب، مهسا. (1402). شناسایی عوامل پیشران ها در بازآفرینی و توسعه گردشگری محله تجریش. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، 23(68 )، 61-79. SID. https://sid.ir/paper/966628/fa
طهرانچی، مریم،1398،اهمیت جاذبه های گردشگری محله در توسعه پایدار گردشگری شهری،کنگره بین المللی سالانه یافته های نوین در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری،تهران.
Richards, G. (2018). Cultural tourism: A review of recent research and trends. Journal of Hospitality and Tourism Management, 36, 12–21. DOI:10.1016/j.jhtm.2018.03.005.
Smith, M. K. (2016). Issues in cultural tourism studies (3rd ed.). London: Routledge.
[1]Smith, Richards, Ruhanen
[2]Cultural tourism
[3] Collaborative
[4] accessibility
[5] destination identity