ماهیت یادگیری

تعریف یادگیری

یادگیری یکی از مفاهیم بنیادی در روان شناسی تربیتی است که نقش مهمی در تبیین رفتار، رشد شناختی و تحول فردی انسان ایفا می کند. به طور کلی، یادگیری به فرآیندی اطلاق می شود که در نتیجه ی تجربه، تمرین و تعامل فرد با محیط، تغییر نسبتا پایداری در رفتار، توان رفتاری، دانش، نگرش یا مهارت های فرد ایجاد می شود.

این تغییرات نه حاصل وراثت و ویژگی های ژنتیکی هستند و نه پیامد عوامل موقتی مانند خستگی، بیماری یا مصرف دارو، بلکه نتیجه ی مستقیم تجربه های فرد محسوب می شوند. از این رو، می توان گفت وجه مشترک تمامی تعاریف یادگیری، تاکید بر پایداری نسبی تغییر و نقش تجربه در شکل گیری آن است.

یادگیری ، عملکرد ، رسش 

به طور کلی آنچه می توان در مورد تفاوت میان سه مفهوم یادگیری ، عملکرد و رسش بیان نمود این است که عملکرد پیامدی است که در اثر یادگیری ایجاد می شود و رسش فرایندی خودکار در ارگانسیم است که روند یکسانی را طی می کند و بین افراد متفاوت نیست .(رسش و یادگیری مکمل و تسهیلگر یکدیگر هستند.)

عملکرد را می توان کمیتی از میزان یادگیری دانست ( رفتار قابل مشاهده ) و کیفیت عملکرد به میزان یادگیری وابسته است .

رسش فرایندی فطری در رشد و تحول است ؛ سطح معینی از رسش پیش نیازی است برای هر نوع یادگیری یا مهارتی که بخواهیم کسب کنیم .

قلمروهای یادگیری

 یادگیری به طور معمول در سه قلمرو اصلی بررسی می شود که هر یک جنبه ای متفاوت از تحول انسان را دربر می گیرند:

1. قلمرو شناختی

قلمرو شناختی به فرآیندهای ذهنی نظیر تفکر، ادراک، حافظه، حل مسئله و قضاوت مربوط می شود. یادگیری مفاهیم، اصول، قوانین و مهارت های ذهنی در این حوزه قرار می گیرد. طبقه بندی مشهور بلوم، این قلمرو را از سطوح پایین تر مانند یادآوری اطلاعات تا سطوح بالاتر مانند تحلیل، ارزشیابی و آفرینش مفاهیم تبیین می کند.

2. قلمرو عاطفی

قلمرو عاطفی شامل نگرش ها، ارزش ها، علایق و هیجان ها است. تغییر نگرش دانش آموز نسبت به یک درس، شکل گیری علاقه به یک رشته تحصیلی یا پذیرش یک ارزش اخلاقی، نمونه هایی از یادگیری در این قلمرو به شمار می روند. این حوزه نقش مهمی در انگیزش و جهت دهی رفتار یادگیرنده دارد.

3. قلمرو روانی–حرکتی

قلمرو روانی–حرکتی به یادگیری مهارت های عملی و حرکتی مربوط می شود. فعالیت هایی مانند نوشتن، رانندگی، انجام آزمایش های علمی یا کار با ابزارهای فنی در این قلمرو قرار می گیرند. هماهنگی عضلات، دقت و سرعت عمل از عناصر اساسی این نوع یادگیری هستند.

نظریه های یادگیری

نظریه پردازان مختلف، فرآیند یادگیری را از دیدگاه های متفاوتی تبیین کرده اند که هر یک بر جنبه ای خاص از این فرآیند تاکید دارد.

1. رویکرد تداعی گرایی

در رویکرد تداعی گرایی، یادگیری به عنوان ایجاد ارتباط میان محرک و پاسخ تعریف می شود. بر اساس این دیدگاه، تقویت و تنبیه نقش اساسی در شکل گیری و تثبیت رفتار دارند و هدف اصلی، پیش بینی و کنترل رفتار قابل مشاهده است. آنچه در این رویکرد آموخته می شود، عمدتا عادت ها هستند. از جمله نظریه پردازان برجسته این رویکرد می توان به پاولف، واتسون، اسکینر و گاتری اشاره کرد.

2. رویکرد شناخت گرایی

در مقابل، رویکرد شناخت گرایی یادگیری را فرآیندی درونی و ذهنی می داند و بر نقش ساختارهای شناختی و پردازش اطلاعات تاکید می کند. در این دیدگاه، یادگیری به معنای شکل گیری و سازمان دهی ساخت های شناختی است. هدف شناخت گرایان، استنتاج فرایندهای ذهنی به منظور تبیین و پیش بینی رفتار انسان است. از اندیشمندان شاخص این رویکرد می توان به جروم برونر، تولمن و بندورا اشاره کرد.

جمع بندی

در مجموع، یادگیری فرآیندی پیچیده، پویا و چندبعدی است که در نتیجه ی تعامل مداوم فرد با محیط شکل می گیرد. شناخت دقیق مفهوم یادگیری، قلمروهای آن و رویکردهای نظری مختلف، به معلمان و متخصصان تعلیم و تربیت کمک می کند تا فرآیند آموزش را آگاهانه تر، هدفمندتر و متناسب با ویژگی های یادگیرندگان طراحی کنند. توجه به این ابعاد، زیربنای آموزش علمی و اثربخش در نظام های آموزشی معاصر به شمار می رود.

 سید امیر محمد هاشمی نژاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران دانشگاه علامه طباطبائی فریبرز درتاج