بنگاه های کوچک و متوسط دروازه اشتغال زایی

بنگاه های کوچک و متوسط دروازه اشتغال زایی

بخش عمده تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه یافته ناشی از تولیدات بنگاه های کوچک و متوسط است. این بنگاه های اقتصادی علی رغم اینکه به سرمایه گذاری کمتری نیاز دارند، بازدهی بیشتری داشته و در ایجاد اشتغال، ایجاد بستر مناسب برای نوآوری و اختراعات و افزایش صادرات این کشورها، نقش مهمی دارند.

تا چند دهه پیش، برپایی و حمایت از واحدهای تولیدی بزرگ، امتیاز اقتصادی برای کشورها محسوب می شد و استدلال بر این بود که هرچه شرکت ها بزرگ تر باشند، اقتصاد پویاتر و قدرتمندتر خواهد بود؛ این استدلال ها منجر به پدیدارشدن و رشد واحدهای اقتصادی بزرگ گردید. با وقوع تحولات اخیر به ویژه فشارهای جمعیتی و نوآوری های لحظه به لحظه، رشد سرمایه های انسانی و بالارفتن توان مدیریتی و کارآفرینی صاحبان مشاغل کوچک موجب شده است که حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط در دستور کار کشورهای مختلف قرار گیرد. یکی از خصوصیات مهمی که اغلب به بنگاه های کوچک و متوسط نسبت داده می شود، مشارکت بالای آنها در خلق اشتغال و ایجاد درآمد و درنتیجه رشد اقتصادی می باشد. آمار و ارقام این بنگاه ها در کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که بخش عمده از تولید ناخالص داخلی آنها ناشی از تولیدات همین بنگاه کوچک و متوسط است.

تعریف صنایع کوچک و متوسط در میان کشورها و مناطق جهان بسیار متفاوت است. شرکت های مالی بین المللی به عنوان زیرمجموعه ای از بانک جهانی تعریفی جامع برای این بنگاه ها ارائه داده است که بر اساس آن، هر بنگاهی که حداقل 2 ویژگی ذکرشده در جدول (1) را داشته باشد در طبقه بندی بنگاه خرد، کوچک و متوسط قرار می گیرد (International Finace Corpration 2010).

بنگاه های کوچک و متوسط یکی از راهبردهای اصلی اقتصاد مقاومتی و رونق تولید در سیاست های اقتصاد مقاومتی است و این صنایع به طور مستقیم و ملموس در زندگی و معیشت مردم تاثیرگذار است. به طور دقیق می توان گفت، صنایع کوچک و متوسط حداقل از چهار جنبه بر اقتصاد جهانی تاثیر می گذارند: کارآفرینی، نوآوری و تغییر فناوری، پویایی صنعت و ایجاد اشتغال و درآمد.

نگاهی به نظام اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای پیشرفته و نو توسعه یافته جهان نشان می دهد که ایجاد و حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط یکی از اولویت های اساسی در برنامه های توسعه فعالیت های اقتصادی این کشورها است. این بنگاه های اقتصادی علی رغم اینکه به سرمایه گذاری کمتری نیاز دارند، بازدهی بیشتری داشته و در ایجاد اشتغال، ایجاد بستر مناسب برای نوآوری و اختراعات و افزایش صادرات این کشورها، نقش مهمی دارند. این واحدها در بسیاری از کشورهای درحال توسعه ضمن دستیابی به اهداف اصلی توسعه، نقش تعیین کننده ای در گسترش و تنوع تولیدات صنعتی دارند و در اهتمام به یک سری اهداف بنیادین همچون ایجاد اشتغال، ریشه کن کردن فقر، بهبود توزیع درآمد و برآوردن نیازهای اساسی کشورهای درحال توسعه، دارای نقش موثری هستند. در بسیاری از کشورها، این صنایع، تامین کنندگان اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری و پیشرو در ابداع فناوری های جدید بوده اند.

*مشکلات صنایع کوچک و متوسط در ایران

اما این شرکت ها در ایران حال وروز چندان مناسبی ندارند. در این راستا بررسی مشکلات صنایع کوچک و متوسط که امروزه به عنوان قلب تپنده اقتصاد در هر کشوری به شمار می روند، امری مهم و ضروری به نظر می رسد. وضعیت نابسامان سیاسی و تحریم های اقتصادی، نوسانات شدید در بازار ارز، زیرساخت های ناکافی و نامتناسب و بالاخره سیاست های متناقض و بی ثبات اقتصادی، فضای کسب وکار را با مشکلات عدیده ای مواجه نموده و جایگاه ایران را در شاخص های بین المللی بهبود فضای کسب وکار تنزل بخشیده است. گروه کسب وکار بانک جهانی، یازده شاخص را برای ارزیابی فضای کسب کار تعریف کرده است که عبارت اند از: 1. شروع کسب وکار، 2. اخذ مجوزهای ساخت، 3. کسب انشعاب برق، 4. ثبت مالکیت، 5. اخذ وام و اعتبار، 6. حمایت از سرمایه گذاران کوچک، 7. پرداخت مالیات، 8. تجارت فرامرزی، 9. اجرای قراردادها، 10. حل وفصل ناتوانی در پرداخت دیون و 11. قوانین بازار کار.

همان طور که در جدول مشاهده می شود تعداد زیادی از این شاخص ها از جمله: کسب انشعاب برق و ثبت مالکیت در این سال ها بهبود قابل توجهی داشته اما شاخص حمایت از سرمایه گذاران کوچک در شرایط نامناسبی است.

به طور خلاصه، عمده موانع توسعه بنگاه های کوچک و متوسط در ایران را می توان به چهار دسته زیر تقسیم بندی نمود:

۱ . موانع بازار مثل وجود خریدهای انحصاری، نوسانات در عرضه و تقاضا، خرید مواد اولیه در مقیاس های کم که به افزایش قیمت ها منجر می شود.

۲ . موانع مالی مانند مشکلات مربوط به ارائه ضمانت نامه های بانکی، تاخیر در دریافت درآمد حاصل از فروش، افزایش فشار نقدینگی بر بنگاه های کوچک و متوسط و غیره.

3 . عدم دسترسی به انواع گوناگون اطلاعات از جمله: اطلاعات بازاریابی در خصوص بازارهای داخلی و خارجی، اطلاعات در مورد وضعیت مالی و فناوری صنایع کوچک و متوسط برای کمک به سرمایه گذاران در انتخاب کسب وکارهای مناسب برای سرمایه گذاری، اطلاعات فنی و عملیاتی، اطلاعات در مورد منابع تامین مواد اولیه تولید و خریداران، و...

4 . سیاست های دولت مانند: ناتوانی در ایجاد محیط توانمندساز برای بنگاه های کوچک و متوسط، موانع اداری برای اخذ عوارض و فقدان نهادهای حل دعاوی احتمالی.

*تجربیات جهانی برای حل مشکلات صنایع کوچک و متوسط

موارد ذکر شده در بالا عمده مشکلات شناسایی شده برای این نوع از کسب وکارها هستند اما بازهم دو مشکل بازاریابی برای محصولات و تامین مالی این صنایع از مهم ترین مشکلات این صنایع است که اینجا تجربه برخی کشورها برای رفع این معضلات را به طور خلاصه بررسی می کنیم.

الف- چین: در کشور چین نهادهای متعددی برای سامان دهی به وضعیت کسب وکارهای خانگی وجود دارد. این کشور با آموزش نیروهای مختلف و همچنین دسترسی به اطلاعات و سازماندهی کنسرسیوم های بازار، توانست گام مهمی در جهت ارتقاء و پیشرفت مشاغل خانگی بردارد. یکی از موضوعات بسیار مهمی که در مورد مشاغل خانگی در این کشور موردتوجه قرار گرفته است، موضوع بازاریابی و فروش محصولات مختلف است. بازاریابی محصولات در سطح منطقه ای، کشوری و حتی بین المللی به خوبی انجام پذیرفته است.

ب- آمریکا: در کشور آمریکا مشاغل خانگی نقش پررنگی دارند. به طوری که رقمی در حدود 2 و نیم میلیون نفر به صورت پاره وقت و 7 میلیون نفر به صورت تمام وقت به کسب درآمد از طریق مشاغل خانگی مشغول هستند. درگذشته مشاغل خانگی 30 درصد از مشاغل و کسب وکارهای کوچک را تشکیل می دادند که امروزه این رقم به بیش از 50 درصد رسیده است که این امر نشان دهنده اهمیت مشاغل خانگی در این کشور است. در آمریکا سازمانی به نام اداره کسب وکارهای کوچک وجود دارد که مساعدت های مالی و اعتباری دولت فدرال را به این واحدها ارائه می کند. این مساعدت ها فقط به کمک های مالی و اعتباری ختم نمی شود، بلکه وزارت بازرگانی این کشور، دفاتر خاصی دارد که از طریق آن ها اطلاعات موردنیاز کسب وکارهای خانگی و کوچک درباره بازارهای داخلی و خارجی را در اختیارشان قرار می دهد.

ج- تایوان: کشور تایوان یکی از کشورهای پیشتاز در حوزه توسعه کسب وکارها و مشاغل خانگی به شمار می رود. پس از جدایی تایوان از چین، اقتصاد این کشور با مشاغل خانگی رشد کرد. به طوری که امروزه رقمی در حدود 80 درصد مشاغل این کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم با مشاغل خانگی در ارتباط هستند. سیاست های حمایتی در این حوزه، تامین نیازهای مالی و اعتباری، تشویق مردم به رواج کسب وکارهای خانگی، توسعه یکپارچه توانمندی هایی دررابطه با تکنولوژی و بازنگری در مورد سیاست های مالیاتی، محدودیت های بازرگانی، صادراتی و قوانین حقوقی، همگی عواملی هستند که بر روی پیشرفت و توسعه مشاغل و کسب وکارهای خانگی در تایوان موثر بوده اند.

در نهایت می توان گفت با وجود سهم بنگاه های کوچک و متوسط در توسعه اقتصادی، خلق فرصت های کارآفرینی، حل معضل بیکاری، بهبود توزیع درآمدی و ریشه کن کردن فقر در کشورهای موفق جهان آمارهای کنونی گویای وضعیت نامساعد این بنگاه ها در داخل کشور است. باتوجه به اینکه کشورما، در حال حاضر در حالت رکود اقتصادی به سر می برد و با معضل بیکاری مواجه است، رونق بخشیدن به بنگاه های کوچک و متوسط بسیار ضروری است. تاکنون در کشور به بنگاه های کوچک و متوسط به عنوان عامل موثر در توسعه اقتصادی توجه نشده است و این بنگاه ها با موانع و مشکلات زیادی روبه رو هستند حال در دولت جدیدی که با شعار و رویکرد اقتصاد مردمی رای آورده است انتظار می رود هرچه سریع تر در رفع موانع این بنگاه های کوچک و متوسط اهتمام به خرج دهد.

به منظور بهبود فضای رشد و توسعه بنگاه های کوچک و متوسط،موارد ذیل می تواند محرک های خوبی برای سرعت بخشیدن به رشد و بهره وری این بنگاه ها باشد:

-اصلاح چهارچوب نهادی و قانون گذاری

-ایجاد تعامل مثبت میان سیستم بانکداری و بنگاه ها

-بهبود شاخص های فضای کسب وکار

-ایجاد نهاد تخصصی ارائه دهنده خدمات به این نوع بنگاه ها

-ایجاد نهادی برای ضمانت اعتبار

یادداشتی از محمد جواد فدایی، پژوهشگر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید