تالش : اندیشه ای در تاریخ ، مجموعه پژوهش های تاریخی ، فرهنگی ، اجتماعی، گیلان زمین و هشتپر و طوالش ، پژوهشی از سعید کیوانپور و مسیح شیرانی بیدآبادی

همایش بین المللی مطالعات تاریخ ایران دوره صفوی (اجلاس اول: پژوهش در منابع اصلی، نسخ خطی و اسناد) 

همایش شناخت راهکارهای توسعه استان گیلان 

 

همایش ملی تالش شناسی 

... مقدمه و چکیده ای از کتاب اندیشه ای در تاریخ ( ره آورد سفر ) مجموعه پژوهشهای تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی گیلان زمین و هشتپر و طوالش که از سال ۱۳۹۲ 

توسط سعید کیوان پور:شیرانی بیدآبادی با تشویق و مساعدت فرماندار محترم وقت تالش جناب آقای کریم شعبانی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای بهرام خوشحال به مناسبت همایش ملی تالش شناسی 

اقدام به تالیف و تنظیم آن شده است . 

کتاب حاضر پس از سالها تلاش و تحقیق در قالب مجموعه پژوهشهای تاریخی ، فرهنگی ، و اجتماعی گیلان زمین و هشتپر و طوالش ، در سال ۱۳۹۲ و ۱۴۰۲ تدوین و انتشار یافته است...

 

 به نام او که هستی را آفرید و امید را برای بقای زندگی ، و زندگی را برای آموختن و تجربه کردن را برای ادامه ی حیات به پاکی و تقدس ، و پیکار با اهریمن هوای نفس و پیکار را برای رسیدن به تکامل و تکامل را برای پرورش نسل های بهتر و دنیایی بهتر که نتیجه ی بهره گیری از نعمتهای اوست و بهره گیری بشر از نعمت دیدن و شنیدن و حس کردن و بوئیدن و اندیشه کردن که ظواهر امر موجودیت بشر است و بشر ؟ آن باشد که دنیای مادی را به کفایت بقای خویش و حیات بخشیدن و تلاش بیشتر را صرف پرورش و بینش و اندیشه و انگیزه انسانی خود سازد ، که انگیزه پیشرفت موفقیت است . و انگیزه موجودیت ، دانشمندان ، نوابغ ، پزشکان ، محققین ، نویسندگان و هنرمندان بزرگ و غیره شده و می شود.

پیش گفتار :

 همه ی ما بر این موضوع اشراف خواهیم داشت که : هر وجب از خاک سرزمین ایران یادگار رشادت های دلاورانی است که برای حفظ ناموس و آزادی این دیار مقدس ، خاک پاکش را از خون خود رنگین کرده اند . یادگار سربازان و سردارانی که از همه ی هستی خود گذشتند تا خاک پاک ایران زمین زیر چکمه های بیگانگان لگدمال نشود ، ما امروز بی هویت نباشیم و به تاریخ خود و سرزمین خود 《ایران》افتخار کنیم . شاید تا زمانی که زندگی خود را در فاصله بین منزل و محل کار خلاصه کرده ایم از وسعت کشوری که در جای جای آن اتفاق های مهم و گاه جنگهایی که رخ داده است بی خبر باشیم ، اما کافی است با نگاه دیگری جستجو کنیم ، نگاهی که به دنبال نشانه ها باشد ، نشانه هایی از هویت ، مقاومت ، نشانه هایی از فرهنگها ، نشانه هایی از آداب و سنن و خلاصه احیای تاریخ گم شده که در آن می توان نشانه هایی از جانفشانی مردان و زنانی که در راه آرمانهایشان از جان خود و عزیزانشان گذشته اند را پیدا کرد و این بی انصافی است که اگر هنری ، قلمی ، قدمی و مسئولیتی داشته باشیم بی تفاوت بمانیم و به راحتی از کنار آن بگذریم ؟ چون آینده گان هرگونه کم کاری در این راستا را چیزی جز خیانت نام دیگری بر ما نخواهند نوشت . لذا از این جهت این انگیزه در فکر و جسم و روح این حقیر به وجود آمد تا به تاریخ و هویت یکی از شهرهای شمالی کشورمان که از توابع استان گیلان است به تحقیق و شناسایی آن از نظر جغرافیایی و غیره بپردازیم ؟ و آن شهر ، شهری نیست به جز شهر تاریخی تالش معروف به 《هشتپر 》شهری به جا مانده از عهد قدیم در شمال میهن اسلامی مان از توابع استان گیلان که مابین ۶۰ کیلومتری بندر انزلی و ۷۵ کیلومتری آستارا قرار دارد . تالش 《هشتپر》سرزمینی زیبا و بکر ، به جا مانده از عهد قدیم زیبا و با غرور ، سرسبز و استوار چون نوعروسان . به هر جای آن شهر که نظاره کنیم و قدم بگذاریم ! رد پای اصالت و صداقت را در این شهر می بینیم ، در شهری که صدها روستا به آن متصل می شود ، روستاهایی که سردار جنگل را به خود دیده است، روستاهایی که شاید از تاریخ دور افتاده و جا مانده باشند ، روستاهایی که فرهنک ، اصالت و صداقت همچون بارانهای باطراوت و حیات بخشش از آن می بارد ؟

اما افسوس که در زمینه تاریخچه این سرزمین اهورایی به طور یکپارچه که بتواند قدمت تاریخی ، فرهنگی ، اجتماعی ، دینی و مذهبی آن را مورد برسی قرار داد کمتر کار شده است . برسی و تحقیق در خصوص این شهر تاریخی به جا مانده از تاریخ کهن ایران در لابلای تواریخ عمومی و محلی و منابع جغرافیایی کار بسیار مشکلی است چراکه در این تحقیق و بررسی می توان گفت که شاید دوره ساسانیان و ماقبل آن را من حیث المجموع در بر می گیرد. 

انشاالله تالیف و گردآوری این کتاب که از تفکرات و اندیشه های استادان و اندیشمندانی حاذق همچون دکتر علی عبدلی تاریخ نویس ، استاد شهرام آزموده محقق و روزنامه نگار ، دکتر محمدتقی رهنمایی مدرس جغرافیای انسانی دانشگاه تهران ، دکتر محمدرضا خلعتبری رئیس پژوهشگاه تالش و دیگر محققان ، گردآوری و تدوین گردیده است بتواند راهی برای اندیشیدن جوانانمان در کشور ایران اسلامی باشد و در حفظ و حراست از آن کوشا باشند . 

بجاست که پس از این مقدمه ی فشرده ، از فرماندار وقت جناب آقای کریم شعبانی ، سید معصوم موسوی سرپرست شهرداری محترم و شورای اسلامی شهرستان تالش ، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای بهرام خوشحال ، سازمان میراث فرهنگی و نیروی انتظامی شهرستان تالش که بنده را تا پایان نوشتن این تاریخچه کمک و یاری نمودند ، تشکر و سپاسگزاری کرده و از خداوند منان جزای خیر را برایشان مسئلت می نمایم .

سعید کیوان پور:شیرانی بیدآبادی 

نکته :

 قبلا باید عرض نمود که بنا به گفته محققان در یک تحقیق تاریخی از مهمترین اصول قابل توجه ، وجود اسناد ، مدارک و شواهد متقن و ارزیابی هرچه صحیح تر آنها در رهیافت به هرچه نزدیکتر شدن به واقعیت هاست .

هرگونه تاثیر گذاری ، احساسات شخصی و جهت گیری های برخواسته از دلبستگی ها و تعصبات سیاسی ، قومی و ایدئولوژیکی می تواند به اصالت و کارایی یک تحقیق خدشه وارد کند و از اعتبار علمی آن بکاهد . آنچه ما امروز از تاریخ ایران و ایران باستان می دانیم با آغاز حفاری هایی که از اواخر قرن نوزدهم در ایران شروع شده شکل گرفت و کلا در اکتشافات و تحقیقاتی که طی قرون ۱۹ و ۲۰ در ایران انجام شد بخش هایی از تاریخ این سرزمین را به مردم ایران و جهانیان معرفی کرد ، طی سالیان گذشته بسیاری از مقامات نظام به وجود بحران (هویت) در جوانان تاکید کردند و خواستار راهکارهایی برای برون رفت از این مسئله مهم شدند ، مهمترین مسئله ای که می تواند جوان را به نقطه ثابت هویتی برساند آشنایی دقیق و پالایش با تاریخ وطنش می باشد . تا جوان به گذشته خویش و تاریخش واقف نباشد هرگز نخواهد توانست امروز را خوب درک کند ، و به همین علت هرگز موفق نخواهد شد که فردای درخشانی را رقم بزند . 

شاید بتوان این اقدام را زمینه ساز ایجاد پژوهش گاه تاریخی دانست که در آن مورخین و باستان شناسان مستقل از هر طیف و اندیشه ای کنار هم به کندوکاو از تمام شهرها ، روستاها و جمع آوری کل تاریخ از تک تک آنها در پیشینه ی این سرزمین پر افتخار بنشینند و در کل نه اینکه فقط به شهر تاریخی تالش بسنده کنیم بلکه بایستی ایران را آنچنان که بوده و هست به آیندگان و جهانیان معرفی کنیم . انشاالله"

و اما نگاهی بر تالش : 

(تالش مفهومی بزرگ برای گیلان زمین است ، در هر کجای گیلان که باشیم یک دنیا زیبایی می بینیم و تالش ! جنس این زیبایی ، دگرگونه تر از همه جاست . کوه ، جنگل ، دریا ، رودخانه ، دشت و شالیزار وقتی کنار هم چیده می شوند انگار که نقاش طبیعت یک تکه از بهشت برین را به ما اهداء کرده است .

سرزمین افسانه ای ، نگاشته به دریای نیلگون خزر با مردمانی دوست داشتنی و مهربان و البته میهمان نواز ، تالش سرزمین پرشکوه و نازنینی است که دست روزگار مانند پهلوانان تراژدی بزرگترین عزتها و گرانبهاترین مشقها را بر آن آزموده است ، امروز چون به این سرزمین اهورایی پای می نهیم آن را بسانی می بینیم که بر گذشته پر شکوه خود غبطه و غصه می خوریم ولی به محض آنکه پای به دشت و چمن زارهای آن می نهیم ، جلال و جبروت و شوکت دیروز آن را یادمان می آید ، از این سو دشت باستانی آق اولر و مریان را می بینیم که بر گرداگرد آن کوه های زیبای تالش بسان دلبرای طناز و سروناز دست در دست هم داده و به دور آن حلقه زده اند ، و در سویی دیگر تپه ماهور هایی را می بینیم که سر بر بالین ناز کوه های تالش نهاده است و به خوابی هزارساله فرو رفته و خیال برخاستن ندارد ( گورهای باستانی ) قوم تالش با تمدنی دیرینه و افتخار آمیز قبل از آریایی ها در ایران سکونت داشته اند و از قوم بومی ایران محسوب می شوند که حکومت مستقل کادوسیان را تشکیل داده بودند .

زبان مردم تالش ، تالشی است و از زمان های دور به این زبان تکلم می کنند . زبان تالشی بیشتر از زبان فارسی به زبان پهلوی قدیم (زبان ایرانیان باستان ) نزدیک است .

تالش نام قومی است که در غرب دریاچه کاسپین (خزر) به موازات کوه های تالش و در محدوده جغرافیایی از رود کوارا تا بریدگی سفید رود در کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان زندگی می کنند .

ولی محدوده ی کشور ما از عنبران و آستارا (تالش شمالی ) تا ماسوله ، فومن ، شفت (تالش جنوبی ) امتداد دارد .)

تالش نام شهرستانی است که به مرکزیت هشتپر در محدوده جغرافیایی از شمال به آستارا و از جنوب به شهرستان رضوانشهر ، و از شرق به دریاچه خزر و غرب به استان اردبیل محدود بوده و به وسعتی حدود ۲۲۱۵/۶ کیلومتر مربع بین ۵۵ دقیقه و ۴۸ درجه طول شرق و ۴۸ و ۳۷ درجه عرض شمال واقع گردیده و ارتفاع آن نسبت به دریا برابر ۸۰ متر است و جمعیت شهر آن تا سال ۹۰ بالغ بر ۵۰ هزار نفر و جمعیت روستائی ۱۳۲۳۴۸ نفر می باشد .

( نقل از شهرداری و شورای اسلامی شهرستان تالش)

تالش در تاریخ :

تالش در طول تاریخ ، نقشی در رویدادهای مختلف داشته است . به عنوان مثال ،در دوران صفویه ، تالشها در جنگها و نبردهای مختلف حضور داشتند . در دوران قاجار نیز ، تالشها در منطقه خود نوعی خودمختاری داشتند . در دوران معاصر نیز ، تالشها در تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه نقش داشته اند .

در مجموع تالش اندیشه ای است که در طول تاریخ در منطقه تالش شکل گرفته و با چالش ها و تحولات مختلفی روبرو بوده است . این اندیشه ، بر حفظ هویت ، فرهنگ و سنت های تالشی و همچنین توسعه و پیشرفت منطقه تاکید دارد .

تالش در گذر زمان :

تالش در طول تاریخ فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است .

این منطقه در دوره های مختلف تحت سلطه حکومت های مختلفی بوده و درعین حال ، هویت و فرهنگ خود را حفظ کرده است . امروزه ، تالش به عنوان بخش بزرگی از ایران با هویت فرهنگی و تاریخ غنی خود ، در حال توسعه و پیشرفت است .

تالش به عنوان یک اندیشه ؟ 

تالش نه تنها یک منطقه جغرافیایی است ، بلکه یک اندیشه و هویت فرهنگی است که در طول تاریخ شکل گرفته و در ذهن و قلب مردم این منطقه زنده است .

این اندیشه شامل ارزشها ، باورها و آرمان هایی است که مردم تالش به آنها پایبند هستند و در زندگی روزمره خود آنها را به نمایش می گذارند .

نکته :

پس از انقراض سلطنت ساسانیان و استیلای اعراب ، ایرانیان شخصیت خود را از دست ندادند و با قبول دین حنیف اسلام که موافق با اخلاق و افکار آنان بوده طولی نکشید که به طور مستقیم و غیر مستقیم زمام امور عالم اسلامی اعم از سیاسی ، اجتماعی ، ادبی و علمی را بر دست گرفتند به قسمتی که می توان گفت تمدن اسلامی همان دنباله ی تمدن قدیم ایران است . مقصود آن است که در طریق سیاست ، ایرانیان گوی سبقت از سایر ملل اسلامی بربودند و در علم و ادب پیشوای آنان شدند . عجبا در زبان عرب هم استادان عرب گردیدند و برای آنان جمع آوری لغات کردند ، صرف و نحو نوشتند و در تفسیر قرآن مجید و حدیث ، فقه ، تاریخ ، ریاضیات ، طب و غیره استعداد خود را ظاهر ساختند ، با اینکه تالیفات این دانشمندان به زبان عربی است معذالک ایرانیان عرب نشدند ، زبان فارسی و پهلوی ، از بین نرفت ،خلق و خوی ایرانی محو نگردید . چنانکه ادبیات فارسی بعد از اسلام گواه این دعوی است .

ایرانیان به تدریج تاتارها را رام کرده به تمدن آشنا ساخته و بالاخره آنان را به صبعه ی ایرانیان در آوردند و تقریبا همین معامله را با جانشینان تیمور کردند . دوره صفویه یکی از ادوار درخشان تاریخ ایران بعد از اسلام است ، پادشاهان این سلسله در آبادی کشور ، تقویت وحدت ملی ایرانیان بین تشیع و تسنن و رسمی کردن مذهب تشیع جدیت نمودند ، پس از افول اقبال صفویه نادرشاه افشار خاک پاک ایران را از اجانب پاک کرده و دامنه جهانگیری را تا مرکز هند رسانید ، متاسفانه پس از نادرشاه و کریم خان زند ایران در یک خواب عمیق فرو رفت و در مدت یک صد سال سلطنت آل قاجار قطعات مهمی از اراضی این کشور به دست بیگانگان افتاد و شهرهای پرجمعیت ویران و راه های آباد خراب گردید ، باب علم و صنعت پر و بسته شده و کلا استقلال ایران در معرض خطر افتاده و قشون بیگانگان در این مملکت آنچه می خواستند انجام دادند . مع الوصف همه به این امر واقف هستیم که دین اسلام وحدت و همگرائی است و به همه عوامل موثر در ایجاد و گسترش روابط حسنه و همسوئی عنایت خاص دارد و تمام عوامل تفرقه و جدائی را مردود دانسته است .

اسلام به زمان و مکان و نژاد و ملیت خاصی اختصاص ندارد و مسلمانان چه شیعه و چه سنی نباید از نعمت بزرگ اسلام که قلوب ملتها را به هم پیوند زده است غافل باشند و ؟ آری چه خبری بالاتر از وحدت و همبستگی و چه منکری زشت تر از تفرقه و پراکندگی . 

اسلام به پیروان خود می گوید که این اختلاف رنگها و نژادها و زبانها که در ملت های روی زمین می بینی و آنها را ملاک جدائی و تفرقه ساخته اند چیزی اصیل و جوهری نیست ، در مجموع آن مردمی عزیز است و شریف که در راه تکامل انسانیت گام بر دارد ، در جامعه ی اسلامی دو نوع عامل وجود دارد ، یکی جدائی که پیروان مذاهب را از هم جدا می سازد و دیگر وحدت که دلها را به هم پیوند می زند ، اعتقاد به توحید ، نبوت و معاد روز قیامت و احترام و عمل به قرآن کریم و عبادات و قوانین ضروری دین و اصول اخلاقی عوامل وحدت مسلمانان هستند و این عوامل برای وحدت کافی است .

خوشبختانه این فرهنگ و باور در بین مردم تالش ( شیعه و تسنن ) بنا به قدمت تاریخی و رشد فرهنگی آنان باعث این وحدت گردیده است که به راحتی و به طور مسالمت آمیز در کنار یکدیگر مراودت و زندگی می کنند و در همه ی امور با یکدیگر مشترکند و این امر باعث گردیده است که رشد و ارتقای فرهنگ ایرانی را تالشان که دوری از تفرقه می باشد زبان زد جهان کنند .

از میان نهادهای اجتماعی نهاد مذهب برای مردم تالش همواره دارای اهمیت ویژه ای و از الزام آورترین و پرتعصت ترین بعد از اصفهان و تبریز می باشند . روابط مردم شهرستان تالش همانگونه که ذکر گردید همواره تابع طرز رفتار و کردار قانون ادیان الهی بوده و نسل بر نسل از پدرانشان این طرز رفتار را مثل خونگرمی و صداقت در اعمالشان را به ارث برده اند و فرهنگهای مختلف بر آنان اثرگذار نبوده است .

شهرستان تالش با وسعتی معادل ۸۷۲۲ کیلومتر مربع در ساحل دریای خزر و در انتهای غربی گیلان واقع شده است . این شهرستان از شمال به آستارا ، از شرق به دریای خزر ، از غرب به خلخال و اردبیل و از جنوب به شهرستان رضوانشهر محدود می شود. قسمتی از این شهرستان کوهستانی است و در امتداد کوه های مرتفع تالش در جهت شمالی _ جنوبی کشیده شده و قسمتی دیگر ، جلگه است که به صورت نوار باریکی بین کوهستان و دریای خزر واقع شده است .

چهار فصل تالش به خاطر زیبایی های خاصی که دارد بسیار معروف است و یکی از مناطق درجه یک سیاحتی کشور محسوب می شود. همانگونه که گفته شد اکثر مردمان این خطه را برادران و خواهران اهل تسنن تشکیل می دهند که در کنار ساکنین اهل تشیع زندگی مسالمت آمیزی دارند . انسجام و اتحاد این دو طیف مذهبی و مراودات و مناسبات خانوادگی آنها ، گویای خونگرمی و فرهنگ متعالی مردمان این منطقه می باشد . تاتها و تالشها ، ساکنین عمده این سرزمین، دارای تاریخی کهن و استوارند که نقش عمده ای در پی ریزی ساختار فرهنگی گیلانیان ایفا نموده اند . تالشیها اقوامی هستند که در تاریخ از آنها به نام کادوسها یا کاتوزیها نام برده شده . در گذشته از نظر سیاسی قدرت منطقه را در دست داشته اند. 

در طبیعت شهر تاریخی تالش مناظری وجود دارد که قلم از وصف و ستایش آن ناتوان است . 

وقتی بر کنار دریای آن قدم می نهیم و زمزمه ی امواج را می شنویم و جلوه ی به هم خوردن کفها و غلتیدن صدفها را روی ماسه ها می بینیم و موقعی که در جنگل های بکر آن پای می نهیم ، در فراز و نشیب تپه ها و کوه ها جمال پرشکوه طبیعت را به نظر می آوریم، و همچنان با دنیایی از تفکر و اندیشه به عظمت و شکوه طبیعت پی می بریم و در جستجوی خالق آن هستیم 

زبان مردم تالش :

زبان مردم تالش ، تالشی است و از زمان های دور به این زبان تکلم می کنند ، زبان تالشی بیشتر از زبان فارسی به زبان پهلوی (زبان ایرانیان باستان) نزدیک است .( زبان ترکی آذربایجانی نیز به صورت گسترده استفاده می شود ) تالشیها همواره تابع طرز رفتار و کردار قانون الهی بوده و نسل بر نسل از پدرانشان این طرز رفتار را به ارث برده اند و انسجام و اتحاد این دو طیف مذهبی و مراودات و مناسبات خانوادگی آنها گویای خونگرمی و فرهنگ متعالی مردمان این منطقه می باشد که شاید این طرز رفتار به آریایی ها برمی گردد. 

توضیحی در خصوص زبانهای ایران .

زبان هایی که در ایران از قدیم ترین روزگاران تا کنون متداول بوده است ، از نظر ویژگی های زبانی وجوه مشترکی دارند . هرچند که این زبانها در سرزمین های گوناگون در ایران کنونی ، یا خارج از مرزهای فعلی آن معمول بوده اند یا هستند . این مجموعه زبانها را اصطلاحا گروه زبانهای ایرانی می نامند که خود منشعب از زبانهای فرضی به نام هند و ایران است که اصل زبانهای اقوام هندی ایرانی نیز خود یکی از شاخه های زبان فرضی دیگری به نام هند و اروپایی است که مادر اغلب زبانهای اقوامی که در سرزمین های واقع در شبه قاره هند تا شمال اروپا به سر می برند یا به سر می برده اند ؟ همانگونه که قبلا گفته شد زبان مردم تالش ، تالشی است و از زمان های دور به این زبان تکلم می کنند . زبان تالشی بیشتر از زبان فارسی به زبان پهلوی (زبان ایرانیان باستان) نزدیک است .

طبیعت شهرستان تالش :

در طبیعت شهر تاریخی تالش مناظری وجود دارد که قلم از وصف و ستایش آن ناتوان است . وقتی بر کنار دریای آن قدم می نهیم و زمزمه ی امواج را می شنویم و جلوه ی به هم خوردن کفها و غلتیدن صدفها را روی ماسه ها می بینیم و موقعی که در جنگل های بکر آن پای می نهیم ، در فراز و نشیب تپه ها و کوه ها جمال پرشکوه طبیعت را به نظر می آوریم ، همچنان با دنیایی از تفکر و اندیشه به عظمت و شکوه طبیعت پی می بریم و در جستجوی خالق آن هستیم و نیز ما را به این اندیشه و تفکر وا می دارد تا او را ستایش کنیم و شکرگزار تمام نعماتش باشیم و چهره ی بندگی را بر آستانه ی جبروت و عزتش بسازیم ، چرا که وصف طبیعت در خصوص شکوه و عظمت آن مافوق وصف و ادراک ما است !! 

لباس زنان تالش :

لباس زنان تالش با قدمتی چند هزارساله ، بخشی از فرهنگ غنی و نمادی از هویت قومی و سنتی مردم این منطقه در استان گیلان است .

 زنان تالش از روزگار کهن تا کنون رنگها را به پهنای طبیعت زیبای تالش درهم تنیده و پوشش زیبایی را تهیه کردند که هنوز هم زنده است و هر کس با دیدن این لباس به وجد می آید . لباسی که چندین رنگ در تار و پود پارچه درآمیخته و با دوخت های متنوع طراحی و آراسته شده است . 

تالشی ها سینه به سینه آموختند ، طرح زدند ، دوختند و به تن کردند و گوشه گوشه بقچه های جهیزیه را با طرح های زیبا و متنوع زینت کردند و لباس های با قدمت تاریخی بسیار را نسل به نسل به یکدیگر هدیه دادند . شهرستان تالش همانطور که گفته شد از طبیعت زیبای منحصر به فردی برخوردار است که این زیبائی ها را در لباس زنان تالشی میتوان دید .

لباس زنان تالشی زیبائی های خاصی شامل روسری یکدست سفید ، جلیقه بعضا مزین به سکه های درشت ، پیراهن بلند تا مچ پا و دامنی که در زبان فارسی و بختیاری شلیته و در زبان محلی شلار خوانده می شود است . لباسی که از نیاکان ما به ارث مانده و با طبیعت زیبای تالش گلچین شده است باید به عنوان یک هویت ملی حفظ شود و زنان تالشی با به تن کردن آن زیبایی منطقه را بر همگان نمایان سازند .

نهادها ، ادارات دولتی و سرمایه گذاران خصوصی باید برای به جا ماندن این میراث فرهنگی چند هزارساله جدیت و تلاش بیشتری کرده و با اتخاذ تصمیمات لازم و برنامه ریزی های حساب شده از جمله برپایی نمایشگاه ها در سطح شهرها و دیگر اماکن از این هویت فرهنگی ایرانی اصیل حفاظت کنند .

آثار و مکشوفه های تالش:

شاید نسل امروز نمی دانند که مکشوفه هائی در این شهر تاریخی 《تالش》وجود داشته ! و در چه تاریخ و زمانی آنان کشف شده و به کجا سپرده شده است .

محمدرضا خلعتبری پژوهشگر پایگاه میراث فرهنگی شهرستان تالش معتقد است که برای برسی و شناخت آثار باستانی مکشوفه در ایران تاریخچه حفاری در نقاط مختلف ضروری به نظر می رسد. 

به موازات کاوش ها، برسی های تاریخی و باستان شناسی جلگه ی بین النهرین و نواحی آسیای غربی ، در ایران نیز از اواخر قرن نوزدهم به کمک باستان شناسان فرانسوی و انگلیسی در اواسط قرن بیستم باستان شناسان ایرانی به حفاری های گوناگون پرداختند و نتایج سودمند و بسیار جالب تاریخی عایدشان گشت .

کاوش های علمی دولت فرانسه با اجازه دربار ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه امتیاز پنج ساله گرفت و تمدید می گشت . این کاوش های علمی تا سال ۱۳۱۰ خورشیدی 《وقوع جنگ جهانی دوم 》ادامه یافت و بعد از آن هیئت علمی ایران وارد اماکن باستانی شدند و اشیاء و آثار گرانبها را به موزه ایران باستان تقدیم کردند .

در مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۸۸۹ با تقدیم هدایایی از طرف وزیر مختار فرانسه و دعوت او برای تماشای نمایشگاه آثار باستانی ایران عقد قرارداد حفاری در تمام خاک ایران به دولت فرانسه در ۱۲ مه سال ۱۸۹۵ به امضاء رسید . اما از طرف فرمانداری وقت خوزستان و عشایر همکاری لازم انجام نگرفت و کار هیئت پیشرفتی نکرد و در مسافرتی که مظفرالدین شاه در سال ۱۹۰۰ میلادی به اروپا کرد ، هیئت پاریس ضمن پذیرایی باشکوه امتیاز حفاری را برای مدت نامحدود به ایران منعقد کرد ، دمرگان که مصر را حفاری می نمود با پروفسور شیل و ژکیه به ایران آمدند و در شوش و اطراف تهران و هشتپر و طوالش ، مازندران و آذربایجان مشغول کاوش شدند و اشیاء فراوانی را به موزه لوور پاریس انتقال دادند ، بنابراین با توجه به مقدمه نخستین کسی که در منطقه شمال ایران به تحقیقات باستان شناسی پرداخت 《ژاک دمرگان 》 فرانسوی است . وی که مدتها در نواحی ساحلی جنوب و دریای خزر تحقیق می کرد، حاصل مطالعات خویش را در مورد تالش تحت عنوان تحقیقات باستان شناسی هیئات علمی فرانسه به چاپ رساند .

حفریات وی به همراه برادرش هانری در حوالی سال های ۱۸۹۹ و۱۹۰۲ ق ، در مناطق تالش و همجوار آن در خاک آذربایجان انجام شد .

کاوش های اینان در مناطق شرق آذربایجان و اطراف شهر نمین و ناحیه تالش در گورستان های پیش از تاریخ نواحی حسن زمینی ، شیر شیر ، دوخالیان ، آق اولر ، قیلاخانه ، لرداغی ، وجالیک ، تالش ، کپرو ، خواجه دود کپر و گورستان های باستانی نمین انجام شد .

تعدادی از اعضای هیات علمی کاوش های باستان شناسی تالش .

نگاهی به اشیاء مکشوفه در تالش:

در کاوش های محوطه باستانی ، وسکه ، میانرود ، اسب سرا ، مریان ، تندوین ، تول گیلان ، و کورامار صدها قطعه شیئی از جنس سفال ، مفرق ، طلا ، نقره ، آهن ، استخوان و هزاران عدد مهره های تزئینی از جنس شیشه ، خمیر شیشه ، درکوهی ، عقیق ، صدف ، مفرق ، طلا ، نقره و ... به دست آمد که عموما دارای مصارف روزانه ، تزئینی و آرایشی بوده اند .

مرمت آثار مکشوفه در پایگاه تالش.

در این میان آثار سفالین از جایگاه خاصی برخوردارند زیرا بخش قابل توجهی از آثار مکشوفه را به خود اختصاص می دهد .

سفالینه های مکشوفه تالش عموما برای مصارف روزانه ساخته شده و جنبه کاربردی آنها مورد نظر هنرمند سفالگر بوده است .

اما در میان آنها نمونه هایی چون ظروف دوقلو ، سه قلو و یا ظروفی که به شکل انسان ، حیوان و یا پرندگان بومی می باشد ساخته شده که جنبه تفنن و خلق اثر هنری مورد توجه سفالگر بوده است . این ظروف عموما فاقد نقش و تزئین می باشند ولی در میان آنها نمونه هایی دیده شده که دارای تزئینات کنده کاری و حک شده به شکل زیگزاگ و یا خطوط مواج و یا دوایر متداخل و ... می باشند که بر زیبایی ظرف افزوده است . 

سفالین تالش عموما به صورت کوزه ، کاسه ، پی سوز ، دیزی 《دیگچه》پیاله ، فنجان و ... می باشد که عموما ظروف گود و لوله دار می باشند . تصور می شود این ظروف با ساختار معیشتی اقوام یاد شده که اقتصادی مبتنی بر دامداری ، و تولید مواد لبنی بوده اند دارای ارتباط مستقیم باشند که در این مجال پرداختن به تمام ویژگی های آن امکان پذیر نیست . صرفنظر از آثار سفالین در کاوش های یک دهه ی اخیر محوطه های باستانی تالش تعداد متنابهی ابزار و ادوات مفرقی کشف گردیده که برخی از آنها از نظر تکنیک ، شاهکاری از هنر می باشند .

مکشوفه در کاوش های باستان شناسی تالش عموما شامل ، جام ، کلاه خود ، سرنیزه ، سرپیکان ، خنجر ، شمشیر ، تیردان ، یراق اسب ، النگو ، آیینه ، گوشواره ، انگشتری ، جوال دوز ، سوزن ، دکمه ، موند و ... هستند 

نقل از هیئت باستان شناسی تالش ، محمد رضا خلعتبری .

آثار تاریخی تالش :

کاخ های ییلاقی سردار امجد ملقب به عمید السطنه طالش (تالش) این کاخ ها در روستای مریان و آق اولر واقع شده اند . این کاخ ها هر یک ، سه بخش خان نشین ، قراول خانه و اصطبل خانه تشکیل شده است . کاخ های مزبور در دوران اوج گیری جنبش مشروطیت از سوی مشروطه خواهان به آتش کشیده شده است . با سرمایه گذاری و بهره گیری از این بناها و استعدادهای طبیعی روستاها می توان به عنوان یکی از مهم ترین مراکز سیاحتی در تالش از آنها استفاده کرد .

کاخ قشلاقی ضرغام السلطنه تالش :

این کاخ در داخل شهر هشتپر واقع شده و معماری آن تلفیقی از سبک های غربی و سنتی است . سقف این بنا شیروانی حلبی است . قدمت تاریخی بنا به دوره قاجار می رسد این کاخ دارای هشت در بوده است و از این رو نام شهر را هشتبر گذاشته اند که به مرور زمان به هشتپر تبدیل شده و اینک به تالش موسوم گشته است .

این کاخ هنوز به عنوان یک اثر با ارزش مورد توجه قرار نگرفته است . 

حمام تاریخی مریان :

این حمام از دیگر آثار تاریخی تالش است که در روستای مریان قرار دارد و بازدید از آن برای علاقمندان به بناهای تاریخی جذاب خواهد بود . علاوه بر این آثار ، مناطق باستانی مانند منطقه باستانی تول و گورستان های تاریخی مریان است که ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی دارند .

قلعه سلسال لیسار (صلصال)

این قلعه که در لیسار قرار دارد ، از دوران ساسانیان باقی مانده است و بر فراز تپه ای واقع شده است . قلعه ی صلصال یا سلسال یکی از مهمترین آثار تاریخی تالش است و از نظر گردشگری و تحقیقات تاریخی اهمیت زیادی دارد .

این قلعه در ۱۸ کیلومتری شهرستان تالش در منطقه 《هره دشت 》بر روی تپه ای واقع شده است . مصالح این دژ مستحکم ، از سنگ و ساروج است و تاسیسات درونی آن از آجر و نوعی ساروج سفید ساخته شده است .این بنای عظیم به دوره سلجوقیان مربوط است .این قلعه از بخش های گوناگون مانند : خان نشین ، قراول خانه ، و آب انبار تشکیل شده است . سبک معماری این بنا ، گویای فرهنگ و تمدنی کهن در منطقه تالش است .

جغرافیای طبیعی تالش :

کرگان رود بزرگترین رودخانه ناحیه غربی یا منطقه تالش است .

شاخه ی شمالی این رودخانه از ارتفاعات ۲۰۰۰ متری و شاخه میانی از ارتفاعات ۳۰۰۰ متری سرازیر می شوند . 

در ارتفاع ۳۵۰۰ متری ، این دو شاخه فرعی به هم می پیوندند . شیب عمومی حوزه آبخیز این رود ملایم است . این رود از شهر هشتپر (تالش) می گذرد و در این ناحیه ، پلی روی آن قرار دارد ، بستر رود در محدوده شهر گسترده شده و کناره جنوبی آن ساحل سازی شده است .

شفا رود تالش:

شفا رود دومین رودخانه پرآب تالش است . در طول مسیر ، شاخه های مهم فرعی به شاخه اصلی رود می پیوندند . شفا رود در مسیر خود جویبارهای متعدد و کوچک را از دو سو در آغوش می گیرد و با شیبی تند در ناحیه (پونل) وارد جلگه می شود .

رشته کوه های غربی تالش :

رشته کوه های غربی گیلان که بلندی های تالش ، ماسوله ، و پشتکوه را در بر می گیرد،از دره رود آستارا تا تنگه منجیل گسترده است .

دامنه های شرقی این کوه ها که با شیبی تند به دریای مازندران و جلگه گیلان مشرف است از جنگل پوشیده شده اند .

این رشته کوه ، مانند سدی میان آذربایجان و دریای مازندران قرار گرفته و مانع عبور بخار آب به ناحیه آذربایجان می شود .

از قله های مهم این ناحیه ، قله (بکروداغ ) یا ( بغروداغ) و ماسوله داغ ، با بیش از ۳۰۰۰ متر ارتفاع می توان اشاره کرد .

در زمستان شدت سرما و بارش برف این نواحی به حدی است که حتی گرمای تابستان نیز قادر به ذوب همه برف های آن نیست . تراکم برفها در دراز مدت ، یخچالهایی آکنده از یخ و برف تشکیل داده اند که بزرگترین آنها ، در قله (بغروداغ) دروازه های کرگان رود و دریاچه نئور شکل گرفته اند. یخچال شرقی ، یکی از بزرگترین یخچالهای کوهستانی تالش است که چشم اندازهای دیدنی دارد .

بزرگترین دهستان در تالش :

جوکندان با ۲۴ روستا بزرگترین دهستان شهرستان تالش می باشد .

جوکندان از سمت شمال در ۵ کیلومتری شهر لیسار و از جنوب در ۵ کیلومتری شهر تالش (هشتپر) قرار دارد و از سمت شرق به دریای خزر از غرب به رشگاجی و اردبیل متصل است .بازار انوش محله با جمعیت ۲۵۰۰ نفر بزرگترین روستای این دهستان است .

دهستان ساحلی جوکندان از نظر موقعیت جغرافیایی بین عرضهای ۳۷ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۵۵ دقیقه شمالی و طولهای ۴۸ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۵۸ دقیقه شرقی در شمال غرب استان گیلان قرار گرفته است . مساحت این دهستان ۱۱۲/۵ کیلومتر مربع و تراکم نسبی جمعیت آن ۱۵۰ نفر در کیلومتر مربع می باشد . بر اساس آمار کارگاهی آبان ماه ۱۳۸۱ تعداد ۵۱۵۳ خانوار و ۲۴۵۴۹ نفر جمعیت دارد .

اسامی روستاهای جوکندان :

دهستان جوکندان مشتمل بر ۲۴ روستا ، مزرعه و مکان به اسامی زیر است .

چلونصر ، دیزگاه محله ، پی سرا ، قنبر محله ، سیاهکل ، ترک محله ، جوکندان بزرگ ، دیراکری ، انوش محله جوکندان ، شیخ محله ، خواجه کری ، شیلان ، پشته ، نصور محله ، تره طول گیلان ، خاصه سرا ، راهنما محله ، کواکری ، دول بین ، تی تک ، سراگاه ،نعلبند ، جماکو ، قروق ، شاندرمن ، شفقت محله ، کریم محله ، مطالع سرا .

این دهستان که به تازگی به بخش تبدیل گشته است ، دارای زیارتگاه بقعه قدیمی (قوشه جد ) سید فضل الله( رح )از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی( ره )که بنای آن قدمتی نزدیک به ۵۰۰ سال دارد . مسجد سید جمیل میرشهابی (رح)، مسجد جامع انوش محله ، مسجد جامع ترک محله ، مسجد ابوالفضل ، بازار جوکندان و مسجد امام حسین چلونصر از مساجد بزرگ این دهستان می باشد . جوکندان دارای ۲۰مسجد می باشد که ۷ مسجد برای اهل تسنن است .

بزرگان جوکندان :

سید شهاب الدین کرگانرودی جوکندانی اعلی الله مقامه : اعلم علمای زمان در تالش عالمی جلیل القدر و فقیهی جامع الشرایط و مورد اقبال عصر خود بوده و از اعقاب فیروز شاه زرین کلاه می باشد . ایشان پس از طی مدارج علمی در صفحات کردستان و عراق ، و کسب فیض معنوی در محضر حضرت شیخ سراج الدین نقشبندی(رح) به دامادی آن حضرت مفتخر گشتند . در زمان اوج بیداری و قیام و جنبش آزادی خواهی مردم ایران در سراسر کشور در آخر حکومت ناصرالدین شاه قاجار ، نصرت الله خان عمید السطنه سردار امجد کرگانرودی با احساس خطری که از جانب این عالم بزرگوار و پیر طریقت می کرد به مرکز گزارش داده و با اخذ دستور دستگیری ، ایشان را به رشت و از آنجا به زندان تهران اعزام. داشتند ، مرحوم سید شهاب الدین پس از آزادی از زندان به کردستان تبعید می گردد . مرقد ایشان در بیاره شریفه می باشد . 

سه فرزند ذکور ایشان به نام سید رحمت الله میرشهابی کرگانرودی ، سید نورالله میرافضلی کرگانرودی ، و سید عبدالقادر حسینی پره سری می باشند . سید روح الله میر مسعودی ، از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی بوده است . جهت مطالعه بیشتر به وبگاه دکتر علی عبدلی " www.aliabdoli.blogfa.com مراجعه شود .

حضرت سید جمیل میرشهابی : فرزند مرحوم سید رحمت الله میرشهابی کرگانرودی از مشاهیر بزرگ مذهبی تالش که بیش از نیم قرن امام جمعه جوکندان بودند و قریب به یک قرن از عمر پر بار خویش را مصروف راه دین نمودند .

انوش فرح بخش طولی : شخصیت بزرگوار ، خیر و تاثیر گذار در جوکندان که شرح بزرگواری و گذشت ایشان زبانزد اهل منطقه است . به پاسداشت نام ایشان بازار اول جوکندان انوش محله خوانده می شود .

ییلاقات و مناطق دیدنی :

ییلاقات بسیار جالب و دیدنی چم چمنی ، ده سر ، دیزگاه ، آلبومهای، کوررنگی، بیر ، بوبناپشت ، قازیوهونی ، رنگینه هونی که آرامگاه فیروز شاه زرین کلاه در این ییلاق می باشد ، با گلهای بسیار زیبا که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند .

تالاب جوکندان :

تالاب جوکندان بخشی از منطقه حفاظت شده لیسار محسوب می شود ، این تالاب جزو تالاب های دریایی ساحلی است و یکی از تالاب های نادر در استان گیلان محسوب می شود . در کنار این تالاب چشم اندازهای زیبایی همچون جنگل های جلگه ای هیرکانی و جنگل های کوهستانی هیرکانی را می توان مشاهده نمود . مساحت این تالاب ۲۳۸ هکتار است و در ۷ کیلومتری شمال شهر تالش واقع شده است .

 روستای قروق :

روستای قروق که از توابع دهستان جوکندان است ، در فاصله ۵ کیلومتری شهر تالش و در کنار دلتای شمال رودخانه کرگانرود ، که پس از عبور از شهر تالش به دریای خزر می ریزد قرار دارد .

روستای قروق از جنوب با مرز طبیعی کرگانرود و از شرق با مرز طبیعی دریای خزر محصور شده است و در شمال آن شالیزارهای گسترده ای که این روستا را از روستای جماکو تفکیک می کند قرار دارد . در انتها به ساحل ، معروف به ساحل قروق ادامه می یابد. 

بنا به نظر دکتر محمد تقی رهنمایی استاد جغرافیایی دانشگاه تهران ، این منطقه بر اساس نوشته های یک سیاح آلمانی در قرن هفدهم میلادی یکی از بزرگترین مراکز تجاری گیلان و شاهد جنگهای بسیار زیادی بوده است که به همین مناسبت قروق نامیده شده یعنی منطقه حفاظت شده . تا زمان جنگ جهانی دوم بندرگاه و مرکز اولیه شهرستان تالش در این ساحل قرار داشته است . بازار کرگانرود مرکز تبادل کالا و امور خدماتی و اجتماعی منطقه از قبیل رسیدگی به اختلافات محلی و خانوادگی ، خواستگاری ، و بستن قراردادهای کشاورزی و استخدام برای فصل کاشت و خرید دام و بذر و نیازمندی های دیگر بوده است .

(ساحل قروق یکی از مناطق زیبای ساحلی شمال در این دهستان ( جوکندان ) واقع است ، ساحل جوکندان که همه ساله مسافران زیادی به آنجا می آیند ؟ چه افسوس که خط ساحلی به زباله دانی می ماند که پر از نخاله های ساختمانی شده و حتی ماشین های تخلیه چاه هم شبانه تانکر فضولات انسانی و عفونی خود را به دامان طبیعت می سپارند از دیدن چنین مناظر رقت آوری در دل شهر کهن سال تالش دل هر طبیعت دوستی سخت به درد می آید . )

امیدواریم مسئولین محترم شهرستان تالش از اتاق های اداری که خود را در آن محصور کرده اند ، بیرون آمده و نظارت ویژه ای به این گونه مسائل داشته باشند . 

روستای قروق با داشتن سواحل زیبا شامل کمربند سبز ساحلی از رودخانه کرگانرود تا قسمتی از ساحل روستای کریم محله و شیلات آن تشکیل شده است که سه کیلومتر طول دارد و مزین به درختان کاج ، توسکا ، له له کی ، و بوته های تمشک و انار است . در منتها الیه شمالی این سواحل می توان فانوس دریایی را مشاهده نمود که یکی از سه فانوس مستقر در گیلان است .

فیلم هایی که توسط صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در جوکندان ساخته شده است 

جوکندان در سال های گذشته پذیرای بازیگران بزرگ کشور بوده که در قالب فیلم پس از باران ، هنرنمایی کردند ، که این فیلمها بارها از صدا وسیمای ایران پخش شد و پس از آن نیز در بسیاری از کشورها از جمله آلمان به تصویر کشیده شده است . پس از باران پای کارگردانان بزرگ زیادی را به جوکندان باز کرد که حاصل آن ساخت تعداد زیادی از فیلم های کوتاه شد که به جشنواره های گوناگونی فرستاده شد .

مکان های بازی این فیلم (پس از باران ) خانه های دو نفر از خان های سابق جوکندان در ترک محله جوکندان بود که دریاچه پشت کوه نیز یکی از سکانس های بازی بود که راه رشت را در فیلم نشان می داد و همچنین قبرستان شیخ تربه نیز یکی از محل های بازی این فیلم بود . فیلم پس از باران باعث شد که گوشه ای از زیباییهای جوکندان در دید عموم مردم ایران قرار بگیرد . فیلم دیگر فیلم گلنار بود که در دهه ۶۰ در ساحل جوکندان برای کودکان و نوجوانان تهیه شد . قسمت های دیگری از فیلم ها آلما ، به رنگ خدا ، مریم مقدس و ... بوده است .

سعید کیوان پور:شیرانی بیدآبادی

همایش ملی تالش شناسی 

تالش به عنوان یک اندیشه در تاریخ :

 کتاب اندیشه ای در تاریخ اثر سعید کیوان پور ، به مجموعه ای از افکار و دیدگاه های مرتبط با منطقه تالش ، تاریخ فرهنگ و مردم این منطقه اشاره دارد . این اندیشه ها ممکن است شامل برسی موقعیت جغرافیایی ، تاریخ باستانی ، ساختار اجتماعی ، آداب و رسوم ، زبان و ادبیات تالشی و همچنین تاثیرات فرهنگی و سیاسی بر این منطقه در طول تاریخ باشد .

اهمیت این اندیشه ها :

درک هویت :

برسی اندیشه های مربوط به تالش به درک عمیق تر هویت مردم این منطقه و ویژگی های خاص فرهنگی و اجتماعی آنها کمک می کند .

حفظ میراث:

مطالعه تاریخ و فرهنگ تالش ، به حفظ و انتقال میراث غنی این منطقه به نسل های آینده کمک می کند .

زبان : 

برسی زبان تالشی و گویش های مختلف آن و اهمیت در حفظ هویت فرهنگی .

جغرافیای تالش :

بررسی موقعیت جغرافیایی منطقه تالش و تاثیر آن بر زندگی مردم و تاریخ منطقه .

اقتصاد :

برسی منابع طبیعی و شیوه های معیشتی تالش در طول تاریخ .

سیاست :

برسی ساختار سیاسی و اجتماعی تالش و تاثیرات آن بر تحولات منطقه. 

نتیجه :

《مطالعه و برسی کتاب اندیشه ای در تاریخ 》به ما کمک می کند تا درکی جامع از تاریخ ، فرهنگ و هویت این منطقه به دست آوریم و به حفظ و انتقال میراث غنی آن به نسل های آینده کمک کنیم . این بررسی همچنین به درک بهتر تنوع فرهنگی و زبانی ایران و همچنین تحولات تاریخی و اجتماعی منطقه کمک می کند .

محمدتقی رهنمایی 

افتخار عکس با جناب آقای کریم شعبانی فرماندار محترم وقت شهرستان تالش.

دست خط و ابراز لطف فرماندار محترم وقت تالش جناب آقای کریم شعبانی .

افتخار عکس با جناب آقای بهرام خوشحال رئیس وقت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان تالش.

همایش ملی تالش شناسی

 

همایش ملی،علمی،فرهنگی و پژوهشی عالمان گیلان،خدمات و سبک زندگی

 

پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی

همایش شناخت راهکارهای توسعه استان گیلان

 

همایش ملی تالش شناسی 

سعید کیوان پور:شیرانی بیدآبادی