دفاعیه ارشد: سیر تحولات مضمونی و فرمی در هنر کاشی کاری دوره زندیه مطالعه موردی در ارگ کریم خان و عمارت کلاه فرنگی

سیر تحولات مضمونی و فرمی در هنر کاشی کاری دوره زندیه مطالعه موردی در ارگ کریم خان و عمارت کلاه فرنگی روز پنجشنبه، 9 اسفند، 1403 توسط موسسه آموزش عالی هنر شیراز در شهر شیراز استان فارس برگزار می شود.

چکیده زندیان یا زندیه (۱۱۲۹–۱۱۷۴ ه‍. ش) دودمان ایرانی حاکم بر ایران بودند، این دودمان به رهبری کریم خان زند در سال ۱۱۶۳ هجری قمری در ایران به قدرت رسید و شیراز را پایتخت خود اعلام کرد. در طول دوره زندیه، به توسعه هنرها و معماری اهمیت زیادی داده شد و آثار بسیاری به وجود آمد. هنرهای مختلف ازجمله هنرهای معماری، کاشی کاری و... در این دوره توسعه یافتند. در این دوره، ایران به تعامل فرهنگی با اروپا روی آورد و تاثیر زیادی از سبک های هنری اروپایی در آثار ایرانی این دوره مشاهده می شود. از مهم ترین آثار هنری این دوره می توان به عمارت ها، بناهای تاریخی، کاخ ها و آثار هنری مختلف اشاره کرد که هنوز هم به عنوان میراث فرهنگی و هنری ایران باقی مانده اند. هنر کاشی کاری در این دوره به طور ویژه در بناهای معماری زیبایی شکل گرفت و ازجمله آثار برجسته آن، ارگ کریم خان و عمارت کلاه فرنگی به شمار می روند. هدف اصلی این پایان نامه، بررسی تحولات مضمونی و فرمی در هنر کاشی کاری در طول دوره زندیه است؛ به عبارت دیگر، این پژوهش به دنبال شناسایی و تحلیل دگرگونی ها و تحولات در دو جنبه اصلی هنر کاشی کاری در دوران زندیه می باشد. نخست، بررسی تحولات مضمونی یا موضوعی؛ یعنی بررسی تغییرات و تحول در موضوعات، نقوش و تصاویر تزیینی به کار رفته بر روی کاشی ها در این دوره و دوم، بررسی تحولات فرمی یا شکلی؛ یعنی بررسی تغییرات و تحولات در جنبه های بصری و سبکی هنر کاشی کاری، از قبیل سبک های هنری، فنون و تکنیک های ساخت و اجرای کاشی ها و چگونگی تحول آنها در طول دوره زندیه. در پایان نامه حاضر، این دو جنبه اصلی هنر کاشی کاری طی دوره زندیه مورد واکاوی و تحلیل قرار گرفته است. برای این منظور، ارگ کریم خان و عمارت کلاه فرنگی به عنوان دو نمونه موردی انتخاب شده اند. این دو ساختمان به عنوان نمونه های برجسته از هنر کاشی کاری در دوره زندیه، موردبررسی و تجزیه وتحلیل قرار می گیرند. در ابتدا، پژوهشگر به معرفی دوره زندیه، هنر کاشی کاری و اهمیت ارگ کریم خان و عمارت کلاه فرنگی می پردازد. سپس، تحولات مضمونی در هنر کاشی کاری در طول دوره زندیه شرح داده می شود. این شرح شامل تغییرات در مضامین مورداستفاده در کاشی ها، مانند طرح ها و نقش ها، موضوعات دینی و غیردینی و تاثیرات تاریخی و فرهنگی بر مضامین است. در ادامه، تحولات فرمی در هنر کاشی کاری موردبررسی قرار می گیرند. این بخش شامل تغییرات در نحوه طراحی و اجرای کاشی ها، مانند استفاده از رنگ ها، شکل ها و الگوها است. این پایان نامه به درک عمیق تر از نحوه تحول و تغییرات هنر کاشی کاری در دوره زندیه کمک می کند و به عنوان یک مطالعه موردی، ارگ کریم خان و عمارت کلاه فرنگی را به عنوان نمونه های منحصربه فرد برجسته از این هنر موردبررسی قرار می دهد. این پایان نامه در تلاش است تا با بهره گیری از منابع اسنادی و کتابخانه ای و با استفاده از روش تحقیق توصیفی – تحلیلی به این مهم بپردازد. نوآوری این پژوهش در آن است که این پژوهش با رویکرد مقایسه ای و تحلیلی به بررسی جامع تحولات مضمونی و فرمی هنر کاشی کاری در دوره زندیه پرداخته و دستاوردهای نظری مهمی را ارائه خواهد داد. نتایج این پژوهش در مورد تحولات مضمونی هنر کاشی کاری دوره زندیه، حاکی از آن است که مضامین استفاده شده در طرح ها و الگوهای کاشی کاری، یک غنا و تنوع شگفت انگیز را دارا هستند. این مضامین نشان دهنده تاثیرات مختلفی از ادبیات، ادیان و فرهنگ ایرانی را بازگو می کنند. با تحلیل و بررسی این مضامین، مشخص گشت که هنر کاشی کاری در دوره زندیه به عنوان یک رسانه ارتباطی مهم، تاثیر بسزایی بر ارزش ها و ایدئولوژی های جامعه داشته است. لیکن درباره تحولات فرمی هنر کاشی کاری این دوره می توان گفت که در طول زمان و با تاثیر فرهنگ های بیگانه، فرم ها و استایل های کاشی کاری دوره زندیه تغییر کرده اند. این تغییرات شامل تکنیک ها، شیوه ها و الگوهای طراحی است که باعث تنوع و زیبایی بیشتر در این هنر شده است. واژگان کلیدی: کاشی کاری زندیه، ارگ کریم خان، عمارت کلاه فرنگی.
معرفی سخنرانان: گردآورنده : نگار قبادی استاد راهنما : علی اکبر جهانگرد استادان داور : شهریار اسدی - مطهر فرخی