فرآیند مفهوم سازی تجرید در غزلیات حافظ

بحث تجرید در غزلیات حافظ - همچون بسیاری از مباحث مورد تامل او- بحثی است چند لایه و تو در تو که مفاهیمگسترده ای از قبیل: ترک تعلق، تصفیه درون، توکل، جبر و سرنوشت، تسلیم و رضا، آخرت و عاقبت اندیشی، گوشه گیری و ...را در بر می گیرد و خاستگاه اصلی آن نیز عشق است. این مقاله در صدد پرداختن به خلاقیت های حافظ در تصور مفهوم تجرید و شناخت لایه ها و انواع مختلف آن است. در غزلیات حافظ، مفهوم تجرید به کمک شگردهای زبانی رایجی همچون:استعاره، تشبیه، مجاز، تلمیح، کنایه و... مفهوم سازی شده و شیوه بیان آن نیز در دیوان حافظ به دو شکل است: گاهی بهصراحت و با استفاده از کلمات و اصطلاحت مربوط به حوزه تجرید و گاهی به صورت پنهان و مبهم که در شکل دوم تنها باتوجه به معنی می توان به منظور شاعر پی برد. تجرید در شعر حافظ به دو گونه تقسیم شده است: 1- تجرید عینی (مادی) 2-تجرید ذهنی (معنوی). نوعی دیگر از تجرید هم در اشعار حافظ یافت می شود به نام تجرید عاشقانه که می توان آن را زیرمجموعه تجرید ذهنی قرار داد. تجرید واقعی در نزد حافظ، همان تجرید ذهنی یا عدم وابستگی در فکر و جان آدمی است.

کلیدواژه ها:

مفهوم سازی ، تجرید ، غزلیات ، حافظ