مروری بر ویژگی های کاربردی گونه های Ziziphus spp. و نقش آن ها در تنوع و پایداری محیط زیست

گونه های جنس زیزیفوس از راسته Rosales و تیره عناب Rhamanceae در ایران شامل عناب Z. jujube ، کنار یا سدر Ziziphus spina-christi ، کنار دانه ریز Z. lotus ، رملیک Z. nummularia ، کنار موریتانیایی Z. mauritiana و Z. celata هستند. این گونه ها به عنوان گیاهان متحمل به شرایط کم آبی، علاوه بر سایه اندازی و زیباسازی محیط زیست، از ویژگی های خوراکی، دارویی، بهداشتی و اکولوژیک سودمندی مانند بقا و پایداری زیست بوم ها در اقلیم های سخت بیابانی برخوردارند. هدف این مقاله مروری، بررسی و جمع بندی نتایج تحقیقات انجام شده در مورد ویژگی های کاربردی گونه های کنار و عناب Ziziphus spp. و نقش آن ها در تنوع زیستی و پایداری محیط زیست ایران است. روش اجرای این پژوهش مروری، بر پایه بررسی، واکاوی و جمع بندی نتایج پژوهش هایی در ایران و جهان طی سال های اخیر است. بر این اساس، کاربردهای گونه های زیزیفوس ازجمله کنار و عناب شامل کاربردهای زیست محیطی و فضای سبز، مصارف پزشکی کنار، عناب و گونه های Ziziphus spp. در طب سنتی و مصارف عمومی بهداشتی آنها، خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی، خواص محافظتی متابولیت های این گونه ها از DNA در برابر صدمات، تاثیر ژل پودر برگی کنار و عناب در حفاظت از پوست در برابر اشعه ی زیان بار و مصارف خوراکی کنار، عناب و سایر گونه های زیزیفوس مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مرور داده ها و نتایج پژوهش های ایران و جهان نشان داد که گونه های زیزیفوس در ایران و بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی، کاربردهای دارویی و پزشکی فراوانی در التیام زخم ها، بیماری های چشم و تورم نایژه ها (برونشیت)، درمان آماس های چرکی، کم ادراری و تب بری دارند. خواص پزشکی عصاره میوه و برگ عناب و کنار به عنوان آرام بخش اعصاب، قابض، ضد اسهال و نیروبخش، به اثبات رسیده است. عصاره عناب و کنار با کاهش پراکسیداسیون چربی ها، اثر آنتی اکسیدانی دارند و موجب کاهش صدمات ناشی از تابش اشعه فرابنفش بر DNA یاخته ها و محافظت از پوست در برابر تابش آن می شوند. افزون بر این، سا یه اندازی، حفظ رطوبت و ساختمان خاک، جلوگیری از فرسایش بادی و آبی خاک، پالایش remediation آلاینده های هوا در مناطق صنعتی، تولید منابع غذایی دام، ایجاد پناهگاه و مامن برای موجودات تشکیل دهنده زیست بوم های بیابانی و زیبایی آفرینی در اقلیم های خشک و سخت، بخشی از توانایی هایی است که برای پایداری محیط زیست، در این گیاهان موجود است. با توجه به مباحث ذکر شده، به روشنی ویژگی های مفید خوراکی، بهداشتی، دارویی و زیست محیطی درختان و درختچه های جنس Ziziphus spp. از جمله عناب، کنار و گونه های وابسته، به اثبات رسیده است. از طرفی، با دقت در نقشه های جغرافیایی و اقلیم شناسی کشور، سطوح گسترده ای از مناطق بیابانی و نیمه بیابانی ایران و جهان، پتانسیل بالایی برای کاشت و توسعه گونه های زیزیفوس و بهره برداری از آن ها دارند. با توجه به گستردگی بیابان ها و مناطق گرم و خشک در ایران و لزوم اجرای برنامه ها و پروژه های بیابان زدایی، به نظر می رسد گونه های بسیار مناسبی برای کاهش و پیش گیری از فرسایش آبی ناشی از بارش ها، رگبارهای شدید و فرسایش ناشی از بادهای مخرب در این گونه اقلیم ها باشد.

کلیدواژه ها:

تنوع زیستی ، محیط زیست پایدار ، خواص بهداشتی و خوراکی ، گونه های زیزیفوس