ارزیابی خطر وقوع زمین لغزش در حوضه ابخیز اوغان استان گلستان با استفاده از فراینده تحلیل شبکه(ANP)

چکیده سابقه و هدف زمینلغزش یکی از مخربترین حوادث طبیعی در مناطق شیبدار می باشد. کشور ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی، تنوع اقلیمی و ژئومورفولوژیکی، افزایش جمعیت و فشار بر منابع طبیعی در معرض این مخاطره طبیعی است. از این رو تهیه نقشههای پهنهبندی خطر وقوع زمینلغزش دارای اهمیت فراوان است. بنابراین با توجه به گزارشات وقوع زمین لغزش در حوضه آبخیز اوغان استان گلستان، هدف این پژوهش پهنهبندی این مخاطره در قالب مدل فرایند تحلیل شبکه(ANP) میباشد. مواد و روش ها برای پهنهبندی زمینلغزش در حوضه آبخیز اوغان، در مرحله اول نقشه عوامل موثر بر وقوع زمینلغزش از منابع اطلاعاتی مانند نقشههای توپوگرافی 1:50000، زمینشناسی 1:100000، آمار بارش و عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای تهیه و با پیمایش صحرایی در حوضه مذکور که در موقعیت جغرافیایی´9 °37 تا´15 °37 عرض شمالی و ´5 °55 تا ´43 °55 طول شرقی با مساحت 40352 هکتار قرار دارد، تکمیل و اصلاح شد، در ادامه نقشه عوامل موثر شامل: شیب، جهت دامنه، ارتفاع، بارندگی، فاصله از جاده، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، کاربری ارضی منطقه، سنگشناسی و همچنین لایه پراکنش زمین لغزشها در محیط نرمافزار ArcGIS ساماندهی شده و در مرحله دوم وزن عوامل موثر، بوسیله مدل ANP محاسبه و بر لایههای اطلاعاتی برای در محیط GIS اعمال و با همپوشانی آنها نقشه پهنهبندی وقوع زمینلغزش تهیه گردید. در مرحله سوم دقت نقشه پهنهبندی شده با کاربرد شاخص نسبت تراکمی (Dr) و مقدار درجه تناسب مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها نتیجه شناسایی 88 عدد زمینلغزش به مساحت 181 هکتار(شکل5) و بررسی ارتباط با عوامل موثر بر وقوع زمین لغزش نشان داد، که بیشتر لغزشها در واحدهای سنگشناسی شیل، مارن، سنک آهک ورقهای، ماسهسنگ و نهشتههای کواترنری قرار دارد (جدول1). همچنین نتایج بررسی طبقات مختلف شیب نشان میدهد که بیشتر زمین لغزشها در طبقه شیب 15-30 درصد لغزیدهاند در بررسی طبقات بارش روند وقوع زمینلغزشها با افزایش طبقه بارش صعودی بوده و طبقات700-500 و بالاتر از700 میلیمتر بارش سالانه، درصدی قابل توجه از زمین لغزشها را در خود جای دادهاست. نتایج عوامل موثر فاصله از جاده و آبراهه نشانداد که بیشترین لغزشها در فاصله کمتر از صد متری این عوارض میباشد و این موضوع تائید کننده نقش برداشت پای شیب دامنهها توسط یک عامل انسان ساخت و یک عامل طبیعی میباشد. در نهایت بررسی عامل فاصله از گسل بر وقوع زمین لغزش نشان میدهد که بیشترین زمینلغزشها در فاصله بیشتر از 400متری قرار دارند(جدول 2). نتیجه گیری نتایج پهنهبندی با بکارگیری مدل ANP در حوضه اوغان نشان داد: 29 درصد حوضه در طبقات چهارگانه در محدوده خطر زیاد وخیلی زیاد قرار دارد. از بین لایههای اطلاعاتی 8 گانه، عامل شیب با امتیاز وزنی(215/0)، لیتولوژی(182/0) و فاصله از جاده(173/0) بالاترین وزن و جهت شیب با امتیاز وزنی(018/0) پایین ترین امتیاز را در پهنهبندی به خود اختصاص دادند. بررسی امتیاز وزنی طبقات مختلف عوامل موثر نیز نشان داد که طبقه 100-0 متر فاصله از آبراهه با امتیاز وزنی(080/0) ، طبقه شیب 30-15درصد با امتیاز وزنی (078/0) و طبقه 100-0 متر فاصله از جاده با امتیاز وزنی(068/0) بالاترین امتیازات وزنی را به دست آوردهاند. نتایج حاصل از این مدل در نهایت نشانداد، که همگرایی عواملی مانند شیب، لیتولوژی، فاصله از آبراهه بعنوان عوامل طبیعی در کنار عامل انسانی، همچون جاده سازی تاثیر بسیار زیادی در وقوع مخاطره زمینلغزش دارد در نهایت با بررسی نسبت تراکم 88 زمین لغزش رخداده و روند صعودی منحنی آن و انطباق پهنههای لغزشی با کاربرد درجه تناسب به میزان 7/69 درصد بر طبقات زیاد و خیلی زیاد در نقشه نهایی، میتوان نتیجه گرفت که فرایند تحلیل شبکه کارائی مناسب در پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه اوغان را دارا می باشد.

کلیدواژه ها:

زمین لغزش ، فرایند تحلیل شبکه ، حوضه اوغان ، استان گلستان