تاثیر سطوح مختلف شوری بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم گندم در دشت بیرجند

کمبود آب و کاهش کیفی منابع آب و خاک در استان خراسان جنوبی (در شرق ایران) از علل عمده کاهش تولید هستند.برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی (طی دو دهه اخیر) پدیده اینتروژن (تداخل سفره آب شور در آب شیرین) در اکثر دشت های خراسان جنوبی را بدنبال داشته، بطوری که روز به روز به حجم آب های شور در دشت‎های این منطقه اضافه می شود که این امر سبب کاهش تولید شده است. هدف این تحقیق بررسی اثرات شوری بر عملکرد، اجزاء عملکرد و درصد پروتئین دو رقم گندم قدس و روشن، تعیین کارایی مصرف آب و نیز بررسی تاثیر تغییرات کیفی آب آبیاری بر شاخص اقتصادی کارایی مصرف آب و درآمد خالص، می باشد.آزمایش در قالب کرت های خرد شده بصورت فاکتوریل با دو رقم گندم (قدس و روشن)، بعنوان کرت های اصلی و سه سطح شوری آب آبیاری (S_3 و S_(2 ) و 〖 S〗_1 بترتیب معادل 4/1، 5/4 و dS/m 6/9) بعنوان کرت های فرعی در سه تکرار و در دشت بیرجند، در سال زراعی 94-93 اجراء شد. رقم و افزایش تنش شوری، هر دو موجب کاهش عملکرد دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک بطور معنی داری شده و تنها افزایش تنش شوری بود که اثر افزایشی بر درصد پروتئین دانه دو رقم داشت. در گندم رقم روشن، عملکرد دانه 26 درصد و درصد پروتئین دانه 5 درصد بیش از گندم رقم قدس گردید. با افزایش تنش شوری در کلیه تیمارها، کاهش نسبی کارایی مصرف آب (WUE) برای رقم قدس، بیش از رقم روشن بود. همچنین در بررسی اثرات شوری بر عملکرد دو رقم گندم، شاخص‎ تولید نهایی (〖MP〗_ECW) و قدرمطلق شاخص ارزش تولید نهایی (〖VMP〗_ECW) نیز نشان دادند که با افزایش شوری آب آبیاری، گندم رقم قدس در مقایسه با گندم رقم روشن، آسیب پذیرتر است.علاوه بر نتایج گفته شده مشاهده شد که در سطوح ، درآمد خالص گندم رقم روشن 4/1 برابر و در سطح شوری ، درآمد خالص برای این رقم 2 برابر گندم رقم قدس گردید. با توجه به عملکرد بیشتر و درصد پروتئین دانه 26 و 5 درصدی در گندم رقم روشن نسبت به گندم رقم قدس، این رقم (از نظر کمی و کیفی)، برای کاشت در شرایط تنش شوری، در منطقه، مناسب‎تر به نظر می‎رسد. با افزایش تنش شوری مقدار کارایی مصرف آب در گندم رقم روشن بیشتر شد. نتایج بررسی کارایی مصرف آب، همچنین نشان می‎دهد که اولا درصدهای کاهش محصول تحت شرایط شوری برای رقم قدس بیش از رقم روشن بوده و ثانیا برای هر دو رقم، وجود تنش شوری در محیط به دلیل اثر هر سطح در کاهش انرژی آزاد آب، در جذب آن توسط گیاه اختلال زیادی ایجاد نموده که در نهایت عملکرد را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهدهمچنین ارزیابی شاخص‎های اقتصادی، عملکرد و در‎آمد حاصله دو رقم گندم نشان داد که، رقم روشن در برابر شوری نسبت به رقم قدس مقاوم تر بوده و در سطوح شوری مختلف به میزان قابل توجهی درآمد خالص این رقم بیشتر است؛ لذا کشت گندم روشن با آب نامناسب منطقه مقرون به‎صرفه تر خواهد بود.

کلیدواژه ها:

تنش شوری ، کارایی مصرف آب ، پروتئین دانه ، ارزیابی اقتصادی ، خراسان جنوبی