غربال ژنوتیپ های چغندرقند تحت تنش شوری در گلخانه و مزرعه

به منظور استفاده بهینه از منابع آب و خاک شور روش های مختلفی پیشنهاد شده است. انجام عملیات مناسب به زراعی و به کارگیری ارقام متحمل به شوری ازجمله راه کارهای عملی و اجرائی هستند که امروز کاربرد وسیعی دارند. برای تهیه ارقام متحمل به شوری نخستین گام، ارزیابی منابع ژنتیکی در دسترس می باشد. به همین منظور در این تحقیق از سال 1379 به مدت چهار سال، هر ساله تعداد 20 ژنوتیپ چغندرقند شامل مولتی ژرم دیپلوئید، تتراپلوئید، اوتایپ و منوژرم های موجود در موسسه تحقیقات چغندرقند و جمعا تعداد 80 ژنوتیپ چغندرقند در طی  4 سال تحت شرایط تنش شوری در گلخانه و مزرعه ارزیابی شدند. در شرایط گلخانه موادژنتیکی در سه سطح شوری هشت، 16 و 24 دسی زیمنس بر متر (ds/m) به صورت آزمایش اسپلیت پلات درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار بررسی شدند. سپس این در ارقام همان سال در مزرعه ایستگاه تحقیقات شوری رودشت اصفهان  در دو طرح بلوک کامل تصادفی جداگانه، هرکدام با چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. در یک طرح، آبیاری با شوری  8 ds/m  (خاکی با شوری اولیه1±8 ) و در طرح دوم آبیاری باشوری 12 ds/m (خاکی با شوری اولیه1±12) صورت گرفت. هم چنین هرسال ژنوتیپ های مورد آزمایش در مزرعه ای در امیرآباد کرج درشرایط خیلی شور (EC≥14ds/m) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی ارزیابی شدند. در بررسی گلخانه ای درصد جوانه زنی گیاه پس از چهار تا پنج هفته تعیین و مواد گیاهی ازنظر این صفت در شرایط شور گروه بندی شدند. از آن جایی که 20 ماده ژنتیکی در یک سال بررسی شده بودند، برای یکسان سازی آن ها و حذف اثر سال و سایر عوامل محیطی و نهایتا گروه بندی همزمان  هر 80 ماده ژنتیکی، صفات عملکردنسبی ریشه، درصدقند، عملکردقند و عملکردقند سفید در محاسبه تحمل به شوری مورد استفاده قرار گرفت. در پایان چهار سال ژنوتیپ ها براساس شاخص تحمل به تنش محیطی STI (Stress Tolerance Index) گروه بندی شدند. نتایج آزمایشات گلخانه ای نشان داد که در سال1380 بین سطوح شوری اعمال شده بر ژنوتیپ ها، ازنظر درصد جوانه زنی اختلاف معنی دار وجود دارد. هم چنین عدم معنی دار شدن اختلاف میانگین اثر متقابل شوری و ژنوتیپ بیان گر این بود که با افزایش درجه شوری ژنوتیپ ها واکنش یکسان نشان دادند و مناسبترین سطح شوری برای ارزیابی در شرایط کنترل شده 16 دسی زیمنس بر متر می باشد. برطبق نتایج آزمایشات مزرعه ای در هر سال ژنوتیپ ها ازنظر صفات عملکردریشه، عملکرد شکرناخالص و عملکرد شکرخالص در سطح EC=8ds/m یا ds/m 12 EC=و یا هر دو اختلاف معنی دار نشان دادند که در شرایط مزرعه مناسبترین سطح شوری برای ارزیابی ژنوتیپ ها 12 دسی زیمنس بر متر  بود. از آن جایی که ازنظر درصدقند، ژنوتیپ ها فاقد تفاوت معنی دار آماری بودند، می توان نتیجه گرفت که عملکردریشه بیش از سایر صفات از شوری تاثیر می پذیرد. اما نهایتا بهترین معیار و ملاک انتخاب ژنوتیپ ها برای تحمل به شوری عملکرد شکر خالص می باشد. براساس شاخص  STI مواد ژنتیکی 9671-P.11, 9597-P.1 و OTYPE 231، ازنظر درصد جوانه زنی و  موادژنتیکی  9669-P.24, BP KARADJ, 9671-P.10, BP MASHADو9597-P3  ازنظر عملکرد شکرسفید به عنوان موادژنتیکی متحمل به شوری مشخص شدند که در بین آن ها ماده ژنتیکی BP MASHAD با داشتن بالاترین میزان STI (848/1) به عنوان ژنوتیپ برتر شناخته شد که می توان از آن در پروژه های اصلاحی استفاده کرد.

کلیدواژه ها:

چغندرقند ، ژنوتیپ ، شوری ، شاخص تحمل