بررسی توزیع مکانی پهنه های آبکندی در سطح حوزه های آبخیز ایران

خاک به عنوان بستر تولید غذا و حیات بشر از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در اثر پدیده های مختلف ازجمله فرسایش دچار آسیب می شود. یکی از انواع مهم فرسایش آبی، فرسایش آبکندی است که موجب بروز مشکلات و خسارات زیادی می شود. با توجه به اهمیت، خسارت و گستردگی فرسایش آبکندی در کشور، از سال 1380 پروژه تحقیقاتی برای بررسی وضعیت فرسایش آبکندی ایران در سه فاز جداگانه و در استان های مختلف کشور شروع شد. در فاز 1 تعداد بیشتری از استان ها مشارکت داشته و بقیه استان های باقیمانده نیز در فازهای 2 و 3 مطالعه شدند و گزارش های آن ها نیز تهیه و چاپ شده است. مساحت فرسایش آبکندی در هر یک از استانها با استفاده از مدارک تاریخی مانند عکس هوایی، تصاویر ماهوارهای و بازدیدهای صحرایی مشخص شده و نقشه پراکنش آبکندها به صورت رقومی بر روی نقشه توپوگرافی تهیه و ارائه شده است. در نتایج تحقیق مذکور مشخص شده که آبکندها در کجای زمین منظر، در چه رقوم ارتفاعی از سطح دریا، با چه دما، محدوده بارش، با چه ویژگی های زمین شناسی و خاکی، بر روی چه کاربری در گذشته ایجادشده و هم اکنون دارای چه کاربری اراضی هستند و علل ایجاد آن ها از نظر عوامل طبیعی و یا انسانی چه بوده است. همچنین معین شده آبکندهای مورد بررسی از نظر ویژگی های شکل شناسی نظیر طول، عرض، عمق، شکل مقطع عرضی، نوع پلان عمومی و پیشانی آبکند دارای چه وضعی هستند و در کدام یک از طبقه های مطرح قرار می گیرند. ضمنا بررسی شد که در آبکندهای مذکور چه نوع اقدامات کنترلی صورت گرفته و کدام یک موفق عمل کرده است. در این تحقیق از گزارش های سه فاز انجام شده یک نقشه پراکنش آبکندهای ایران در محیط سامانه های اطلاعات جغرافیایی ARC/GIS تهیه و روی هم اندازی با نقشه رقومی تماب انجام شد و پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات توزیع مکانی پهنه های آبکندی، حوزه های آبخیز دارای اولویت حفاظت مشخص شد. نتایج نشان داد که نزدیک به یک و نیم درصد مساحت کشور (نزدیک دو و نیم میلیون هکتار) تحت تاثیر فرسایش آبکندی است و زیر حوضه های کد 2141، 4426، 2423، 2424، 2132 به ترتیب از نظر سهم گسترش فرسایش آبکندی در حوضه و زیر حوضه های کد 2423، 4413، 2234، 2163، 2133 به ترتیب از نظر مقدار سطح متاثر از آبکندی شدن دارای اولویت برنامه ریزی های مدیریت و حفاظتی هستند.

کلیدواژه ها:

آبکند ، اولویت ، حفاظت خاک ، حوزههای آبخیز ، ایران