بررسی تحولات جمعیت شناسی آموزش ابتدایی

آموزش ابتدایی کشور در دهه های اخیر تحولات جمعیت شناختی قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. جمعیت دانش آموزی آن تا اوایل دهه ی 1370 به طور مداوم رشد داشته اما بعد از آن روند کاهشی را پیموده است. به دنبال این تغییرات، تعداد کارکنان و معلمین و تعداد آموزشگاه ها و کلاسهای این مقطع نیز تغییر کرده که در شاخص های جمعیت شناختی آموزش ابتدایی در سالهای مربوطه نمود یافته است. بسیاری از این شاخص ها از قبیل نسبت دانش آموز به معلم، تراکم دانش آموزی در کلاس و آموزشگاه و هزینه سرانه برای هر دانش آموز در دهه ی 1350 رو به بهبود بودند اما در دهه ی 1360 از استانداردهای لازم دور گشتند و مجددا از اوایل دهه ی 1370 روند رو به بهبود خود را آغاز کردند. عوامل بلافصل تاثیرگذار بر این تغییرات شامل تحولات جمعیتی کشور و سطح پوشش تحصیل می شده است. بالا رفتن پوشش ثبت نام تا سال 1365 در مناطق شهری و تا سال 1375 در مناطق روستایی یک عامل بسیار تاثیرگذار بود. در این مدت اکثر کودکان لازم التعلیم محروم از تحصیل تحت پوشش آموزش پایه قرار گرفتند به گونه ای که شاخص نسبت جنسی دانش آموزان ابتدایی در اواخر دوره ی مورد بررسی برای کل کشور به زیر 105 کاهش یافت و سطح پوشش تحصیلی تقریبا کامل شد. در بین عوامل جمعیتی، کاهش مرگ و میر کودکان و نوزادان تا دهه ی 1370 یک عامل عمده افزایش جمعیت دانش آموزی در مقطع ابتدایی بود. تاثیر روندهای باروری تا این دهه کم بود ولی بعد از آن به مهمترین عامل تبدیل شد و کاهش شدید باروری از اواسط دهه ی 1360 منجر به کاهش قابل توجه جمعیت دانش آموزی ابتدایی در دهه ی 1370 گردید. مهاجرتهای خارجی در دهه ی 1360 که تعداد قابل توجهی پناهنده افغانی و عراقی به کشور وارد شد تاثیراتی بر روندهای جمعیت شناختی آموزش ابتدایی گذاشت. در بعد مهاجرتهای داخلی، روند شهری شدن جمعیت دانش آموزان ابتدایی یکی از پیامدهای آن به شمار می رود به طوری که رشد جمعیت دانش آموزی در مناطق شهری تا سال 1375 به رغم کاهش باروری سالهای قبل ادامه پیدا کرد. روندهای کاهشی در حوزه ی جمعیت شناختی آموزش ابتدایی تا اواخر دوره ی مورد بحث ادامه یافت ولی با توجه به موضوع گشتاور جمعیتی و افزایش مجدد موالید پیش بینی می شود که در آینده ای نزدیک دوباره شاهد افزایش جمعیت دانش آموزی در این مقطع باشیم. به هر حال، اکنون می توان گفت رشد جمعیت دانش آموزی تقریبا برابر با رشد جمعیت لازم التعلیم شده و عامل پوشش تحصیلی برخلاف گذشته تاثیر چندانی ندارد.

کلیدواژه ها:

آموزش ابتدایی ، جمعیت لازم التعلیم ، رشد جمعیت ، میزان باروری کل (TFR) ، میزان مرگ و میر کودکان و اطفال ، نسبت شهرنشبنی و روستانشینی ، پوشش تحصیلی ، نسبت جنسی ، میزانهای شکست در آموزش ابتدایی ، سرانه دانش آموزی