پایش تغییرات زمانی- مکانی شاخص های موثر بیابان زایی مناطق خشک جنوب خراسان رضوی

بیابان زایی یکی از پیچیده ترین تهدیدهای محیط زیست با اثرات منفی اقتصادی- اجتماعی است که باگذشت زمان نقش فزاینده ای درشدت تخریب زمین دارد. هدف از این تحقیق پایش تغییرات مکانی و زمانی عوامل موثر در بیابان زایی مناطق جنوبی استان خراسان رضوی است. داده های اولیه شامل پارامترهای اقلیمی، پوشش گیاهی، زمین شناسی، خاک شناسی، آب های زیرزمینی و سطحی، کشاورزی و اطلاعات اقتصادی-اجتماعی پس از جمع آوری، به محیط GIS معرفی و نقشه واحدکاری ژئوبیوفاسیس تهیه شد. سپس با استفاده از مدل ایرانی IMDPA شدت بیابان زایی محاسبه و عوامل موثر در بیابان زایی منطقه تعیین گردید. ارزیابی تغییرات زمانی و مکانی معیارها و شاخص های موثر نیز بر اساس داده ها، نقشه های موجود، نظرات کارشناسی و بررسی تصاویر ماهواره ای انجام شد. نتایج ارزیابی شدت خطر بیابان زایی با مدل IMDPA  نشان داد که منطقه در دو کلاس متوسط و شدید به ترتیب به مقدار 22 و 77 درصد قرار دارد. پایش دوره ای شاخص های موثر بیابان زایی نیز نشان داد که کمبود بارش در مدت 25 سال گذشته 1388-1363، باعث افزایش خشکی و خشک سالی در تمامی منطقه شده است. بررسی تغییرات کاربری اراضی نیز در مدت 10 سال 1390-1380، بیانگر کاهش 6 درصدی سطح اراضی مرتعی و افزایش سطح اراضی کشاورزی بوده که دلیل اصلی آن افزایش 1.5 درصدی نرخ رشد جمعیت در مدت سال های 1390-1365 می باشد. برداشت بیش ازحد از سفره های آب زیرزمینی نیز باعث افت 10 درصد سطح آب در چاه ها شده که نتیجه آن افزایش شوری در اراضی و همچنین تشدید فرسایش بادی در بیش از 93 درصد منطقه بوده است.

کلیدواژه ها:

شدت بیابان زایی ، مدل IMDPA ، سیستم اطلاعات جغرافیایی ، سنجش ازدور ، خراسان رضوی