جستاری بر زیبایی شناسی ساختار در سبک های معماری ایرانی

زیبایی جاذبه ای است، بی پایان، که هنر نقطه ارتباط بین آن و انسان است. درک زیبایی موهبتی است الهی و پایگاهی ذهنی که به عینیت می انجامد و هنر بدون آن کالبدی بی روح و خالی از جاذبه است. بنا به گفته ویرویوس در بنا کردن بایستی به استحکام ، مفید بودن و ظرافت توجه داشت. زیبایی به همراه ایستایی و کارآیی یکی از سه عامل نقش دهنده در معماری است . هدف زیباشناختی این است که چگونگی محیط اطراف و جایگاه شخص در محیط اطراف را به معنای واقعی درک کند دیریست که شناخت نقش سازه را در درک معماری ضروری می دانند. به روزگار بنیان گذاری امپراطوری روم بود که ویتروویوس1 سه جز اساسی معماری را فیرمیتاس، یوتیلیتاس و نوستاس به معنی پایداری ، محصول و شعف برشمرد. شعف دانش واژه ای است برای بیان تاثیر ساختمان بر حس زیبایی شناختی افراد مرتبط با آن. انقلاب صنعتی و پیامد های ناشی از آن به عنوان رویدادی بزرگ در کنار عوامل دیگر موجب از هم گسستن ارتباط معماری و مهندسی سازه گردید. زمانی که فرم بدون توسل به شرایط سازه طراحی می شود، دو مساله ایجاد می شود. اول اینکه، چون فرم تقریبا به طور حتم ناپویا، خواهد بود و دیگر ساخت مایه ی سازه به گونه ای ناکارا استفاده خواهد شد که می تواند به سازه هایی بدساخت و بی ریخت بی انجامد. از دیدگاه یک معمار سنتی ، این عملکرد عناصر سازه ای است که از شکل کلی بنا پیروی می کند. همان گونه که خود شکل بدون عملکرد صحیح هیچ مفهومی ندارد. آنالیز مدرن سازه ای بناهای تاریخی ابزار دیگری برای کشف دانش سازندگان ماهر سنتی در کارهایشان به منظور بهبود بخشیدن به تیوری های مدرن سازه ها و بنا نهادن معیارهای طراحی نو است . برای واکاوی اصول زیبایی شناختی ساختارمعماری ایرانی بر اساس معیارهای مستخرج شده از ادبیات نظری، تحلیل سبک شناسی به دلیل آن که یکی از مهم ترین ابزارهای تاریخ نگاری و هنر است، انتخاب گردید. شش شیوه سبک شناسی براساس معیارها و زیرمعیارهای زیبایی شناسی ساختار با تکنیک سلسله مراتبی AHP به دلیل انتخاب ارحج ترین شیوه نسبت به معیارها تحلیل گشت. در نهایت سبک رازی به عنوان ارحج ترین شیوه نسبت به سایرین محاسبه گردید که نقطه اوج آن معماری سلجوقی بود. از ویژگی های آن اجرای همزمان ساخت مایه با تزیین، تکامل سیستم گنبد و طاق ها، استفاده از مصالح مرغوب تر، عملکرد صحیح در مقابل زلزله، کاربرد تزیینات ساختاری، با حذف ستون از شبستان گسترش دیدبصری در گنبدخانه فراهم کردندکه همگی موید معیارهای زیبایی شناسی ساختار است.

کلیدواژه ها:

زیبایی شناسی ساختار ، همسازی معماری و سازه ، سبک های معماری ایرانی ، زیبایی شناسی معماری سنتی.