وزن شناسی تطبیقی در ملمعات دیوان شمس علمی- پژوهشی

دستگاه عروضی شعر عربی به همت عروضیان ممالک دیگر شکل دیگری گرفت و همین فرایند ترکیب و تدوین مبادی، زمینه را برای جرح و تعدیل، و سرانجام، انطباق اوزان و موازین، به ویژه در شعر فارسی دری فراهم ساخت. بعدها چنان الگوهای انطباق یافته وزنی از طریق شعر فارسی به اشعار دیگر زبانها و گویش های قلمرو زبان فارسی، از جمله شعر ترکی سلجوقی رسید که می توان اشکال آن را در تکوین ملمعات چندزبانه کلات شمس تبریزی مشاهده کرد. به نظر زبان شناسان، موسیقی کلام در هر زبانی، تعلق واج شناختی به اجرای ویژه همان زبان دارد و بسته به کمیت و کشش یا ضرب و تلفظ آواها و هجاها، متغیر است. چنان که میدانیم، زبانها و عناصر زبانی آمیخته در ملمعات نامبرده، از خانواده های زبانی سامی، هندواروپایی و آلتایی است و ویژگیهای ریخت شناختی و نظام آوایی متمایزی دارد. مساله تطبیقی مهم در اشعار متعلق به آن زبان ها با توجه به تمایزات در خانواده های زبانی چگونگی انتقال برخی از الگوهای وزنی از عربی به شعر دری و سپس، به شعر ترکان سلجوقی است که به مهاجرت دستگاه عروضی عرب نیز انجامیده است. در نوشتار حاضر وزن شعری ملمعات کلیات شمس، مطالعه تطبیقی و تحلیل زبان شناختی می شود و خواهیم دید که چگونه اوزان و عروض انطباق یافته ایرانیان به اختلاط موسیقایی نحوی در شعر خانواده های زبانی گوناگون و به برخی از ناسازگاری های وزنی -واجی در زبان مقصد انجامیده است. از آن جا که مهاجرت بین زبانی وزن و عروض با عاملیت وجه قدسی و حاکمیت رسمی زبان مبدا میر گردیده، باید عوامل اجتماعی و گفتمانی را در انتقالها و انطباق های یادشده موثر دانست