بررسی شرایط اکولوژیکی بر مبنای تولید، وضعیت و گرایش مرتع در نظامهای بهره برداری شورایی و مشاعی (مطالعه موردی: مراتع قشلاقی شهرستان کلات)

مراتع یکی از منابع اساسی تولید، محسوب میگردد که حفظ، احیا و توسعه آن علاوه بر اینکه تولید مستمرو پایدار را به دنبال داشته بخش مهمی از علوفه مورد نیاز دام را تامین میکند و نقش اساسی در حفظ آب و خاک و پایداری اکوسیستم به عهده دارد. یکی از مولفه های مهم اقتصادی و اجتماعی در توسعه روستایی، دامداری و بهره برداری از مرتع می باشد که از سالیان دراز در ایران جامعه روستایی به شیوه های سنتی از مراتع بهره برداری میکردند. بخش مهمی از مراتع در چارچوب نظام سنتی با دو شیوه شورایی و مشاعی بهره برداری می شوند و شناخت دقیق این نظام ها در مدیریت و بهره برداری مراتع امری ضروری است. بدون شناخت دقیق نظام ها، حقوق عرفی و مطالبات مردم، مدیریت مراتع در جهت توسعه پایدار بامشکلات جدی مواجه میشود. این مطالعه به منظور مقایسه و بررسی شرایط اکولوژیکی بر مبنای تولید، وضعیت و گرایش مرتع در دو شیوه بهره برداری شورایی و مشاعی، مراتع قشلاقی شهرستان کلات انجام شد. در این راستا شش سامان عرفی از سامانه ای عرفی مراتع قشلاقی شهرستان کلات با دو شیوه بهره برداری مشاعی و شورایی، انتخاب و با توجه به اهداف تحقیق، فاکتورهای مرتعی تولید، وضعیت و گرایش مراتع مورد مطالعه، اندازه گیری شد. ابزار تحقیق برای تعیین وضعیت، گرایش و تولید علوفه سامانهای عرفی نمونه به ترتیب روش چهارفاکتوری تعدیل شده، ترازوی گرایش و روش قطع و توزین بود، که به صورت میدانی جمع آوری شد. برای پردازش و استخراج داده های کمی و کیفی از نرم افزار SPSS با بکارگیری روش های آماری متناسب با سطح سنجش متغیرهای مورد لزوم، استفاده شد. نتایج نشان داد در منطقه مورد مطالعه گرایش مراتع منفی و مراتع با وضعیت عالی وجود نداشت ولی در شیوه بهره-برداری مشاعی که اعمال مدیریت چرایی مناسب تری دارد، درجه وضعیت مرتع بهتر و میزان تولید علوفه افزایش مییابد. نتایج این تحقیق، میتواند مدیران و برنامه ریزان منابع طبیعی را در شناخت نظام، چالش های موجود در مدیریت مرتع و همچنین سیاست گذاری جهت برطرف نمودن این چالشها و ساماندهی و اجرای برنامه های مدیریت پایدار سرزمین یاری نماید.

کلیدواژه ها:

شیوه بهره برداری ، فاکتورهای مرتعی ، پایداری اکوسیستم ، مراتع قشلاقی کلات