نظریه ای نوین در معنای ظاهر و تنزیل قرآن

یکی از مباحث مهم علوم قرآن که ریشه در روایات پیامبر و اهل بیت دارد، بحث ظاهر و باطن قرآن است. تاکنون محققان زیادی به بحث درباره مقصود از باطن و تاویل قرآن و معرفی معیارهایی برای شناخت ظاهر قرآن از باطنش روی آوردهاند. معمولا محققان برای تنزیل و ظاهر قرآن، معانی روشن و تحت اللفظی قرآن، چیزهایی که قرآن درباره آن نازل شده، تفسیر و شان نزول، تطبیق آیات قرآن بر مصادیق طبیعی و معانی دیگری نزدیک به اینها برداشت کردهاند. تدوین آثار فراوان درباره باطن قرآن حکایتگر دشواری بحث در این موضوع است. مقاله حاضر برخلاف رویه متداول میان محققان، تلاش کرده است از طریق بحث درباره مفهوم ظاهر و تنزیل قرآن، به حل مساله تمایز میان معانی ظاهری و باطنی قرآن بپردازد. رهاورد این بحث این است که هر معنایی که نخستین مخاطبان پیامبر از آیات شریفه دریافت کرده و در ذهنشان نقش میبست، ظاهر و تنزیل قرآن بوده و هر معنای دیگری که ورای آن فضای نزول و فهم مخاطبان اولی از آیات قرآن دریافت شود، خواه در زمان رسول خدا یا بعد از آن، باطن و تاویل قرآن خواهد بود. بیشک سیاق و فضای نزول، مهمترین قراین آگاهی از معنای ظاهر و تنزیل قرآن است.