آخرین نزول؛ مایده یا توبه رهیافتی جدید به مساله آخرین سوره نازل شده قرآن کریم

تعیین هر یک از سوره های نصر، مایده و توبه به عنوان آخرین سوره نازل شده، همواره یکی از مسایل اختلافی میان قرآن پژوهان بوده است؛ به ویژه آنکه بخش های مهمی از آیات این دو سوره که قراین قوی تری برای آخر م ا نزل واقع شدن دارند، در تعارض با یکدیگر قرار گرفته و مفسران را به خصوص با عنایت به نقل ها و فهرست نزول های متفاوت، دچار چالش و سردرگمی کرده است. در این نوشتار با توجه به قراین برون متنی همچون روایات ترتیب نزول، روایات خاص آخر ما نزل فهرست نگاری های مسلمانان و مستشرقان، و قراین درون متنی همچون بافت آیات هر سوره و آیات دارای شان نزول با زمان مشخص، دیدگاه آخرین بودن سوره مایده تقویت گشته و به برخی از نتایج آن از جمله تعامل مسالمت آمیز با اهل کتاب و مشرکان غیرحربی اشاره شده است