چالش‌های تامین آب پیش روی برنامه خشکسالی

امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا به پدیده خشکسالی به عنوان یک ناهنجاری اقلیمی که پیامدهای زیانبار و پرهزینه‌ای برجای می‌گذارد می‌نگرند. از اینرو برای کاهش آسیبهای برآمده از پدیده خشکسالی برنامه‌های مختلف پایش و پیش‌بینی خشکسالی را در دستور کار خود قرار داده و مدیریت ریسک خشکسالی را جایگزین مدیریت بحران نموده‌اند. با توجه به قرار گرفتن ایران در کمربند خشک و نیمه خشک دنیا احتمال بروز خشکسالی‌های شدید و گسترده در کشور بسیار است و همانگونه که پیش از این گفته شده آسیبهای بسیاری را هر ساله بر پیکره اقتصادی بخشی از کشور تحمیل می‌کند. وقوع رویدادهای خشکسالی فعالیت‌های اقتصادی وزارتخانه‌های مختلف به ویژه وزارت جهاد کشاورزی، وزرات نیرو، وزارت کشور و سازمان محیط زیست را تحت ‌تاثیر قرار می‌دهد. با این حال تا کنون در کشور به این مهم پرداخته نشده است و همچون گذشته نگرش مدیریت بحران در برخورد با پدیده خشکسالی در دستور کار برنامه‌ریزان ملی و منطقه‌ای قرار دارد پیشنهاد می‌گردد که وزارت جهاد کشاورزی با تدوین، هماهنگی و اجرای برنامه مدیریت ریسک خشکسالی نگرش مدیریت ریسک را جایگزین نگرش مدیریت بحران در برخورد با پدیده خشکسالی در کشور نماید. با اجرای برنامه‌های مقابله با خشکسالی، احتمال بروز خشکسالی و چگونگی گسترش پدیده خشکسالی در کشور نماید. با اجرای برنامه‌های مقابله با خشکسالی، احتمال بروز خشکسالی و چگونگی گسترش آن پیش از وقوع خشکسالی پیش‌بینی و اطلاعات بدست آمده از آن مبنای برنامه‌ریزیها قرار می‌گیرد. با اعلام هشدار به هنگام از پیامدهای ناگوار و پرهزینه پدیده خشکسالی در کشور جلوگیری می‌گردد. غالبا مسئولین با صراحت اعلام می‌کنند که با وجود خشکسالی و بحران آب در استان، برای سال آینده ذخیره اضطراری تامین کرده‌ایم. لکن تحقیقا اینگونه نیست و اینگونه مدیریت و فضاسازی با مدیریت ریسک خشکسالی قدری فاصله دارد. در هر حال پیش از آن که مدیریت بحران خشکسالی در کشور درست بشود ما باید به خشکسالی به عنوان یک "پدیده موجود" نگاه کنیم. اگر دولت بخواهد بدون در نظر گرفتن مشارکت مردم با این پدیده مقابله کند موفق نخواهد شد بلکه راه‌حل این مسئله کمک گرفتن از مردم است. همان گونه که اجداد ما آب را از صدها کیلومتر آن طرف‌تر می‌آوردند و کشاورزی می‌کردند و خودشان هم آب را مدیریت می‌کردند. به عبارتی از زمانی که مدیریت آب از مردم گرفته شد و در اختیار یک وزارت خانه قرار گرفت که صرفا کار سخت‌افزاری انجام می‌دهد، این مشکلات به وجود آمد و روز به روز هم این مشکل حادتر خواهد شد. لازم است وزارت نیرو کار تصدی‌گری را رها کند و کار سیاست‌گذاری را همگام با وزارت جهاد کشاورزی انجام بدهد و مدیریت آب را در یک زمان مناسب و در قالب یک طرح کاملا مردمی، در اختیار مردم قرار بدهند و کار تصدی گری را به مردم واگذار کنند. چون مردم بهتر از هر کسی نسبت به منابع پایه آگاهی دارند. وقتی آگاهی را از مردم می‌گیرند نمی‌توانند از مردم توقع داشته باشند که مشارکت کافی داشته باشند. از آنجایی که کشور ما کشوری خشک و نیمه‌خشک است و بارندگی در آن در مقابل خشکسالی نادر به نظر می‌رسد گمان می‌رفت که حداقل پیش‌بینی‌های لازم برای این پدیده طبیعی و کاهش خسارات ناشی از آن در کشورمان صورت گرفته باشد ولی متاسفانه با گذشت روزهای بیشتری از این سال زراعی، بحران خشکسالی پیش از بیش خود را به خصوص در نواحی جنوب کشورمان نشان داد به طوری که اکنون شاهد از بین رفتن مقادیر بسیار زیادی از محصولاتی هستیم که به صورت دیم کاشته شده‌اند که البته در بین این محصولات، بیشترین خسارت متوجه مزارع گندم دیم شده است. در این زمینه برخی کارشناسان امر عقیده دارند: در حال حاضر بحث بر روی قابل پیش‌بینی بودن یا نبودن خشکسالی هیچ دردی از کشاورزان خسارت دیده درمان نمی‌کند ولی آنچه مسلم است با وجود اینکه کشورمان سال‌های خشکسالی بسیاری را تجربه کرده، ولی آمار بالای خسارات در این بخش گواه این مطلب است که هنوز آمادگی لازم برای مقابله با این پدیده را نداریم. خشکسالی یکی از پدیده‌های طبیعی است که طی دوره‌های مختلف کشورمان و به خصوص بخشی کشاورزی را با خود درگیر ساخته است. به گفته برخی کارشناسان این پدیده طبیعی قابل پیش‌بینی نیست ولی به دلیل اینکه خشکسالی جزئی از ذات برخی کشورهای خشک و نیمه‌خشک، همچون کشور ما است، بنابراین باید حداکثر امکانات و تجهیزات در کشور برای رساندان خسارات این پدیده به حداقل، به کار گرفته شود.

کلیدواژه ها:

چالشهای مدیریت خشکسالی ، دولت ، مردم ، برنامه خشکسالی ، ریسک خشکسالی