مفهوم ذات در سنت اسلامی و روانشناسی غربی: تحلیل مقایسه ای

این مقاله بر روی مفاهیمی از قبیل خود و مفاهیم مربوط صوفی متمرکز است و مقایسه ای بین سنت اسلامی و روانشناسی غربی است. زیگموند فروید 1 و پیروان او ذهن انسان را در سه ساختار طبقه بندی می کنند. این ساختارها عبارتند از من، نهاد و فرامن. نهاد معادل نفس اماره است. بر اساس دیدگاه قرآن نفس اماره منبعی برای امیال شر محسوب می شود. درقرآن و فرهنگ اسلامی موجود دیگری به نام شیطان نیز وجود دارد که روانشناسان تاکنون به معرفی کامل آن نپرداخته اند و حتی در مورد تاثیرات منفی آن بر روی هوشیاری نیز اطلاعی ندارند. شیطان از تصورات،احساسات، اندیشه و اراده ضعیف استفاده می کند. من معادل نفس و بدون بکارگیری هیچ صفتی به کار برده می شود. نفس در قرآن به عنوان خود به کار برده می شود و روانشناسان معادل من را در مورد آن به کار می برند. در قرآن بعد دیگری از خود وجود دارد که از آن به عنوان نفس لوامه یاد می شود که همان معادل فراخود در وانشناسی است. قرآن از نفس مطمینه نیز در این مورد استفاده می کند. نفس مطمینه به جز آبراهام مزلو 2 و کورت گولداشتاین 3 توسط وانشناسان دیگر بیان نشده است. نفس مطمینه حاصل مبارزه نفس لوامه بر علیه نفس است که باپرستش و عبادت حاصل می شود. آسودگی و آرامش تسلط کامل دارند و جریانات شر و شیطانی بر رویآن تاثیری ندارند. اگر چه، در سنت صوفی، ورای نفس مطمینه ابعاد دیگری از نفس وجود دارد که متخصصان از وجود آن آگاهی ندارند و یا به آن نپرداخته اند. در هر کدام از این ابعاد صوفی برخی تصورات ویژه از خداوند و جهان الهی را از دیدگاه های متفاوت بر اطبق ابعاد مذکور دریافت می کنند. در این مطالعه بیان شده است که این ابعاد از خود در مفاهیم غربی وجود ندارد در حالی که این ابعاد در سنت اسلامی مورد توجه خاصی قرار گرفته است

کلیدواژه ها:

خود ، من ، فرامن ، نفس عماره ، نفس لوامه ، نفس مطمینه