بررسی تطبیقی نور و سایه در معماری مساجد قاجار و مساجد معاصر در تهران

نور و سایه نقش مهمی در انتقال معنی و روح فضای داخلی بنا دارند. میزان و شدت نور باعث ایجاد احساسات گوناگون در انسان می شود. همچنین در ایجاد تفاوت در کاربری ها نقش دارد. در معماری اسلامی نور و سایه از اصلی ترین ارکان شکل دهنده معماری هستند. مسجد به عنوان یک مکان مقدس نیاز به نورگیری و نورپردازی متفاوتی دارد تا حس عرفانی و معنویت را به عبادت کنندگان القا کند. این مقاله سعی بر آن دارد تا با تحقیق توصیفی _تحلیلی و با مطالعه ی منابع کتابخانه ای و اسناد مکتوب و همچنین مطالعات میدانی به مقایسه ی تفاوتهای نورگیری و نورپردازی در مساجد دوره ی قاجار تهران و مساجد معاصر بعد از انقلاب اسلامی تهران بپردازد. از این رو تعداد 5 نمونه از مساجد قاجار تهران با5 نمونه از مساجد معاصر تهران از لحاظ عناصر نورگیر و میزان نور و سایه مقایسه می شوند و تفاوتها و شباهتهای این مساجد در این زمینه استخراج می گردد. این مقاله با هدف پاسخگویی با سوالات زیر تنظیم شده است روشهای نورپردازی در معماری مساجد دوره قاجار چه تفاوتی با مساجد بعد از انقلاب اسلامی دارد؟ با توجه به نحوه نورپردازی مساجد قاجار و معاصر، کدام روشهای نورپردازی با کاربری مسجد تطابق بیشتری دارد؟ نتایج بیانگر این است که بیشترین عناصر نورگیر در مساجد قاجار پنجره مشبک دو لته با شیشه های رنگی یا ساده و هورنو می باشد و همچنین امروزه نورپردازی های مصنوعی بدون تحقیق و محاسبات به آنها اضافه شده است. در مساجد معاصر از عوامل مختلفی لوستر، باکس های نور با طرحهای مختلف ،نورپردازی های مخفی و... در نورگیری و نورپردازی استفاده شده است. تعدادی از مساجد معاصر در این زمینه موفق هستند که مسجد جامع شهرک قدس جز نمونه های موفق محسوب می گردد.در این مسجد از روشهای نورگیری گذشته به صورت امروزی و خلاقانه استفاده شده است ،همچنین تمامی نورپردازی های مصنوعی با محاسبات و متناسب با فضای عبادت طراحی شده است.درخشندگی نور تعبیه شده آزار دهنده نیست و دارای سلسله مراتب است. علاوه بر این سایه و نیمسایه نیز در شکلگیری فضای عرفانی آن نقش دارند. روشهای نورگیری و نورپردازی این مسجد خود راهی مناسب برای استفاده ی درست از نور طبیعی و مصنوعی و سایه ، در مساجد آینده و یا در مرمت مساجد گذشته است.با توجه به نقش کلیدی نور در ایجاد حس و حال معنوی فضا بهتر است در آینده در نورگیری و نورپردازی مساجد دقت بیشتری شود.

کلیدواژه ها:

نور ، سایه ، نورگیری ، مساجد قاجار ، مساجد معاصر