بررسی و گزینش لاین‌های نخود بهاره در کشت دیرهنگام در شرایط دیم شمال خراسان

خشکی یکی از مهمترین عوامل محدود کننده تولید نخود در شرایط دیم نواحی مدیترانه‌ای غرب آسیا و شمال آفریقا است. در نواحی نیمه خشک حاره‌ای و نواحی مدیترانه‌ای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا با استفاده از روش‌های به‌گزینی تجربی مبتنی بر عملکرد در نخود موفقیت‌هائی در شناسائی تنوع ژنتیکی مفید برای مقاومت به خشکی به دست آمده است. در این تحقیق تعداد 40 لاین برگزیده ازخزانه بین‌المللی تحمل به خشکی نخود در ایکاردا، به همراه یک رقم شاهد محلی، مجموعاً 41 لاین در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در دو تکرار در ایستگاه تحقیقات دیم شمال خراسان (شیروان) اجرا گردید. موارد یادداشت برداری عمدتاً شامل تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی ، درصد پوشش، ارتفاع بوته، وزن صددانه، برآورد عینی پتانسیل عملکرد گیاه (vigor) ، شاخص میزان تحمل به خشکی (DTS) و عملکرد دانه بود. در موردvigor شماره های 1 تا 5 به ترتیب بیانگر تخمین عملکرد خیلی خوب، خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف هستند. در مورد شاخص تحمل به خشکی نیز میزان تحمل به خشکی لاین‌ها به صورت مشاهده‌ای از طریق این شاخص ارزیابی می‌گردد که طبق آن 1 بیشترین میزان و 9 کمترین میزان تحمل را دارد. پس از اتمام یادداشت‏برداریها، تجزیه داده‏های ‏آزمایش به وسیله رایانه انجام گرفت. نتایج نشان داد که بین لاینها و ارقام مورد نظر از نظر صفات تاریخ گلدهی، تاریخ رسیدگی، وزن صددانه و عملکرد دانه اختلاف آماری معنی‌دار وجود داشت. زودگل‌ترین لاین این آزمایش FLIP 98-142C ، با میانگین تعدادروز تا گلدهی 55 روز پس از کشت، ودیرگل‌ترین لاین ILC 3279 (با میانگین 73 روز) بود. زودرس‌ترین لاینها ILC 3182 و FLIP 98-142C (با متوسط 98 روز) و نیز دیررس‌ترین لاین ILC 3279 ( با متوسط 5/110 روز) بودند. دامنه میانگین ارتفاع لاینها بین 22 سانتیمتر ( FLIP 98-142C ) و 29/5 سانتیمتر (FLIP 98-131C ) بود. حداقل و حداکثر وزن صددانه نیز به ترتیب مربوط به لاینهای ICCV-2 با میانگین 26/4 گرم و FLIP 95-74C با میانگین 43/5 گرم بود. تفاوت میانگین های عملکرد ژنوتیپ‌های مختلف قابل توجه بود. لاین ILC 3279 با متوسط 210/5 کیلوگرم در هکتار و لاین ILC 3101 با متوسط 940 کیلوگرم در هکتار، کمترین و بیشترین میزان عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. از نظر شاخص vigor نیز به ترتیب تعداد 3، 23 و 15 لاین در درجات 2، 3 و 4 قرار گرفتند. در مورد شاخص تحمل به خشکی نیز به تعداد 8 لاین درجه 3 (متحمل)، 24 لاین درجه 4 ( نیمه متحمل)، 7 لاین درجه 5 (حدواسط)، یک لاین درجه 6 (نیمه حساس) و بالاخره یک لاین (شاهد حساس به خشکی ILC 3279 ) نیز درجه 7 (حساس) تعلق گرفت. در اغلب موارد، لاینهای دارای شاخص تحمل به خشکی پائین‌تر (متحمل تر) دارای عملکرد دانه بیشتری بودند.