بررسی و ارزیابی کمیت و کیفیت منابع آب زیرزمین دشت مشهد- چناران

اهمیت آب های زیرزمینی در مناطق خشک مانند ایران و بالاخص در مناطقی مانند محدوده مورد مطالعه (دشت مشهد) بدلیل افزایش جمعیت و نرخ بالای مسافرت های سیاحتی و زیارتی، بسیار با اهمیت می باشد. منطقه مورد مطالعه شامل آبخوان مشهد چناران بوده و برای ارزیابی منابع آب زیرزمینی اطلاعات مربوط به کیفیت و کمیت منابع آب زیرزمینی از شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی تهیه گردید. منابع آب زیرزمینی در محدوده مطالعاتی شامل 7745 حلقه چاه، 549 دهانه چشمه و 965 رشته قنات است و مقدار تخلیه سالانه از این منابع برابر 1109/753 میلیون مترمکعب می باشد. برسی منابع آب زیرزمینی منطقه از نقطه نظر نوع مصرف نشان می دهد که چاه های بهره برداری سالانه 911/633 میلیون متر مکعب آب از آبخوان استحصال می کنند که 45/63 درصد از آن در بخش کشاورزی و حدود 14/96 درصد در بخش شرب مصرف می شود. در آبخوان دشت مشهد جهت کلی جریان آب زیرزمینی از شمال غرب به سمت جنوب شرق در امتداد رودخانه کشف رود می باشد. براساس نقشه تراز آب زیرزمینی، محل تغذیه آبخوان از طریق مخروط افکنه های حاشیه ارتفاعات بینالود می باشد. برسی تغییرات حجم مخزن آبخوان دشت مشهد نشان می دهد که به طور متوسط سالانه حدود 28/44 میلیون متر مکعب از ذخیره آب زیرزمینی در محدوده سفره کاسته شده است.کمترین و بیشترین مقدار هدایت الکتریکی به ترتیب مربوط به چاه عمیق شرکت بهمن در شمال غرب مشهد (مرکز دشت) و چاه عمیق شن شویی جنگل شور در جنوی شرقی دشت (خروجی) و با مقادیر به ترتیب 302 و 6000 میکروزیمنس بر سانتی متر می باشد. همان طور که مشاهده می شود روندکلی کموگراف هدایت الکتریکی نشان دهنده افزایش تدریجی مقدار متوسط هدایت الکتریکی در هر سال می باشد. در شمال رودخانه کشف رود که توسط نهشته های آبرفتی دانه ریز پوشیده شده آب های زیرزمینی دارای تیپ سولفاته می باشد که به سمت شرق کشیده شده است. آب های با تیپ کلروره در غرب دشت از مخروط افکنه رودخانه چکنه تا اراضی اخلمد بطرف شرق و در جنوب شرق دشت در حوالی رودخانه تنگل شور و کال بیدک گسترش دارد. علت کلروره بودن منابع آب زیرزمینی در غرب دشت گسترش سازند شوریچه و در قسمت شرق نفوذ سیلاب های کال تنگل شور می باشد. تیپ بی کربناته در مرکز دشت از دهنه اخلمد، شهرچناران تا شهرمشهد در جنوب رودخانه کشف رود گسترش دارد. این ناحیه متأثر از ورود جریان های سطحی رودخانه های فریزی، اسجیل، گلمکان، شاندیز و گلستان می باشد. تنوع گروه های آبی در محدوده مطالعاتی مشهد با توجه به وسعت و کثرت منابع آب قابل توجه است. به طوری که 35/09 درصد نمونه های آنالیز شده در طبقه C2S1، 17/45 درصد در گروه C3S1، 19/30 درصد در گروه C3S2؛ 1/75 درصد در گروه C4S1 قرار گرفته و هر کدام از گروه های C4S3، C4S2 و 8/77C4S4 درصد تیپ آب زیرزمینی کشاورزی را شامل می شود. بهترین کیفیت آب برای مصارف کشاورزی در حد فاصل دهانه اخلمد تا شهر مشهد می باشد. بخش های شمال غربی و جنوب شرقی (منطقه تنگل شور و خروجی دشت مشهد) دارای خطر شوری زیاد و خطر سدیم متوسط تا خیلی زیاد است. شکل 12، نقشه تیپ آب کشاورزی محدوده مطالعاتی مشهد را نشان می دهد.

کلیدواژه ها:

آب زیرزمینی ، کیفیت منابع آب ، مشهد