تبیین معناشناختی دومفهوم فضل و کرامت و جایگاه آن در اخلاق فردی و اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم

انسان به عنوان برترین و شریف ترین مخلوف خالق هستی از نظر قرآن کریم، در تمام جهات و شئونات شایسه کرامت و جایگاهی ارزشمند شناخته شده است. اهمیت این امر به وضوح در نوع و کیفیت روابط فردی- و به ویژه اجتماعی او قابل مشاهده است. اصل به راین بوده که هر فرد جایگاه و منزلت الهی خویش را بشناسد و متقابلاً در همه شئون فضیلت های دیگران را نیز پذیرفته و اکرام نماید. پرواضح است منظور از حفظ جایگاه افراد و پذیرش آن از سوی یکدیگر، به معنای مقایسه با ارزشگذاری مادی بر حرفه یا توانمندی های آنها نیست، بلکه به معنای تنبیین و شناخت منزلت فردی و اعطایی هرشخص از سوی خداوند متعال، به منظور رسیدن به غایت رشد و کمال الهی است. امروزه با وجود پیشرفت علم، تمدن و فرهنگ بشری و تأثیر غیرقابل انکار آن در نوع و کیفیت زندگی افراد در جوامع مختلف به نوعی عدم بهره مندی شایسته و نارضایتی مردم از داشته های مادی و معنوی خویش قابل مشاهده است. نادیده گرفتن مرتبه های انسانی یا به تعبیری جایگاه انسانی و حفظ جایگاه شخصیتی افراد در طبقات مختلف اجتماعی از جمله مسائلی است که در جامعه سبب ایجاد مشکلاتی اساسی می شود. فضیلت و برتری مثبت و منفی افراد برهم، کرامات انسانی و حفظ جایگاه فردی- اجتماعی افراد در شرایط مختلف را می توان از مهمترین علل این موضوع دانست که ریشه در آموزه های دینی ما دارد. با کمی تأمل در لایه های وجودی انسان و الگوی تربیتی- اخلاقی ارائه شده از سوی قرآن کریم در زمینه نوع و کیفیت زندگی افراد در ابعاد فردی و اجتماعی چنین بدست می آید که نوع برخورد قرآن کریم با جوامع بشری بر مبنای فضل و کرامت انسانی در تمام زمینه ها بوده است. معناشناسی واژه های قرآنی، از روش های نوین تحقیق و پژوهش در قرآن کریم است. با این نگاه، تلاش این پزوهش بر آن بوده است که با بهره مندی از این روش که کار کشف سازوکارهای معنا را با مطالعه ای علمی به عهده دارد. نگاهی عمیق، جدید و مقایسه ای به آیات پیرامون فضل و کرامت در قرآن کریم داشته باشد و الگوی رشد آفرین ارائه شده در کلام وحی به عنوان کتاب تربیت و هدایت بشر در مسیر زندگی انسان استخراج کند. دیگر آنکه سعی شده تا با کنار هم گذاشتن ملاک ها و مصداق های راهگشا در این موضوع تعریف نو و کاربردی ترین از دو مفهوم فضل و کرامت ارائه و حقیقت آنها در تبیین شود. در بخش دیگر استخراج انفعالات دومفهوم فضل و کرامت و بررسی ارتباط سیستمی میان این مفاهیم به منظور کشف لایه های معنایی آیات انجام گرفته است. نتیجه حاصل از این تأمل اینکه بهتر است برای درک صحیح شأن افراد و جایگاهشان در روابط فردی- اجتماعی، به تفاوت مفاهیمی چون فضل و کرامت نگاه عمیق و کاربردی تر نمود. فضل نعمتی است عمومی و متناسب حکمت الهی به همه افراد و کرامت خصیصه و ویژگی خاصی است که حاصل رشد و بارور کردن فضیلت در وجود فرد که رشد آفرین بوده و هرکس به این امر همت گمارد به آن دست خواهد یافت و نه همه انسان ها. با این زاویه دید می توان منشاء پیشرفت و سقوط افراد در ابعاد مختلف زندگی را جستجو کرده و با حذف اصطکاک های موجود، راه رسیدن به غایت الهی را هموارتر نمود.