شناسائی حق، حکم وتکلیف در پرتو داده های معرفتی قرآن کریم

در قرآن، حق گاهی نقطه مقابل تکلیف و ملازم آن است، بر همین اساس هم در حوزه حقوق خصوصی و هم حقوق عمومی اعم از سیاسی و غیره هر شخصی که حقی دارد، متقابلا تکلیف او هم مطابق «بر او هم مثل همانیست که بر دوش این شخص قرار دارد»، معین شده است. مضاف بر اینکه حق و تکلیف متکافئند، یعنی؛ هم متناسب با یکدیگر تشریع گردیده اند و بین آنها رابطه علی و معلولی برقرار است و هم قدرت، موقعیت و وضعیت آنها به مفهوم عام کلمه و در تمام حوزه های ممکن لحاظ گردیده است. البته واژه مزبور در معنای قوانین تکمیلی و امور قابل اسقاط و در برخی مصادیق قابل نقل و انتقال قهری یا اختیاری، نیز استعمال می شود که در مقابل حکم قرار دارد. به هر حال انحصار حقوق در حق خدا و حق بنده وجاهت قرآنی ندارد؛ چراکه، در اینصورت می بایست با اعمال مجازات دنیوی، عقاب اخروی در انتظار مجرم نباشد ولی از آنجا که ظاهر برخی آیات این نتیجه را پذیرا نیست، باید بین حقوق خدا و جامعه تفکیک قائل شد و فرض اخیر را نیز به اقسام حقوق افزود. حقوق مردم گاهی از نوع عمومی و گاهی از سنخ خصوصیست. ضمن اینکه حقوق آنها در بخش عمومی گاهی سیاسیست مانند، آزادی بیان و عقیده که حق مردمان است و اطاعت و پیروی و پشتیبانی از حاکمیت و نیز خودداری از اقدامات خرابکارانه که حق عمومی سیاسی دولت است و گاهی غیر سیاسیست مثل حق گواهی، انتخاب شغل، مسکن که حق مردمان است و حق گرفتن مالیات که حق حاکمیت است.

کلیدواژه ها:

حق ، تکلیف ، حکم ، ملازمه ، تکافئ