بررسی و تحلیل نظریه نظم عبدالقاهر جرجانی در پرتو نظریه نقش گرای هلیدی

نظریهٔ نظم عبدالقاهر جرجانی از نظریات ارزشمند زبان شناسی است که از نظر مبانی و مفاهیم، ارتباط تنگاتنگی با جدیدترین نظریات زبانی و نقد معاصر یا به عبارتی، نظریهٔ نقش گرای هلیدی دارد. نقاط اشتراک فراوانی میان مفاهیم و اصول به کاررفته از جانب جرجانی و هلیدی به چشم میخورد. پژوهش حاضر بر آن است تا با روشی توصیفی-تحلیلی، در سه بخش اساسی به بررسی برخی از این اشتراکات بپردازد تا با درنوردیدن بعد زمانی، میان دو اندیشهٔ زبانی متعلق به دوران قدیم و معاصر، برخی جوانب نقش گرایانهٔ نظریهٔ نظم را آشکار و ثابت کند. زبان به مانند پدیدهای بشری، زمان و مکان و قومیت ویژهای نمی شناسد. این سه بخش عبارتاند از نظریهٔ نظم و دستور نظاممند؛ نظریهٔ نظم و بافت؛ نظریهٔ نظم و ساخت متنی. از یافتههای این پژوهش می توان به تقارب میان مفهوم نظم (ارادهٔ معانی نحوی) نزد عبدالقاهر و مفهوم دستور نظاممند نزد هلیدی اشاره کرد؛همچنین اهتمام هر دو نظریهپرداز به بافت (زبانی و غیرزبانی) و نقش ویژهٔ آن در تبیین معنای متن به چشم میخورد؛ اتفاق نظر هر دو نظریهپرداز در نقش بیبدیل متکلم و مخاطب بر چینش کلمات و تأثیری که این چینش بر بار اطلاعاتی کلام دارد، نیز مشهود است.

کلیدواژه ها:

نظریهٔ نظم ، عبدالقاهر جرجانی ، دستور نظاممند ، بافت ، مایکل هلیدی