بررسی عوامل موکد جهت قبله در سازمان فضایی مساجد ایرانی اسلامی

در سازماندهی مساجد ایرانی، جهت دار کردن مسجد با اضافه کردن عناصر کالبدی نظیر ایوان و گنبدخانه و ترکیبهای مختلف آنها، به اوج خود رسید. الگوهای مختلفی از مساجد ایوانی، گنبدخانهای و ایواندار با گنبدخانه در کنار الگویشبستانی ظهور کرده و به روند تکاملی خود ادامه دادند. برخی از عوامل با شدت زیادی بر جهت قبله تاکید میکند مانند بزرگگرفتن عرض و ارتفاع میانوار در الگوی شبستانی و یا استفاده از ایوان منتهی به گنبدخانه در مساجد اما برخیعوامل نیز مانند چهار ایوانه کردن یا استفاده از سه ایوان منتهی به گنبدخانه در سه طرف حیاط از این تاکید میکاهد ولی بهکارگرفتن تمهیدات دیگری که در متن مقاله کامل تر ذکر میگردد، دوباره جهت قبله را واضح نمودار میکند. در مساجد اولیه نیز اقداماتی برای جهت دار کردن مسجد صورت می گرفت. برای این منظور عناصری مانند محراب،منبر، مقصوره، گنبد و ناو )میانوار( به مساجد الحاق شدند. حتی در سازماندهی مسجد پیامبر )ص( که با استفاده از تعدادی تیر و ستون چوبی و مسقف نمودن قسمتی از حیاط رو به قبله صورت گرفت می توان جهت دار بودن را مشاهدهکرد. مسجد پیامبر به صورت شبستانی نمودار الگویی برای دیگر مساجد گشت. در این مقاله ضمن توجه به نقش محوری جهت قبله به تحلیل سازماندهی مساجد مختلف ایرانی پرداخته میشود تا راههای تقویت جهت قبله در مساجد ایرانی شناسایی و روند تکاملی آن در مساجد ایرانی تبیین گردد. جهت دار بودن به سمتی خاص در سازمان فضایی مساجد ، باعث میگردد تا حس وحدت در عناصر کالبدی مسجد و به دنبال آن در افراد ایجاد گردد و همچنین ایشان در بدو ورود به مسجد، به سمت معبود خویش مجذوب و متمرکز گردند.

کلیدواژه ها:

جهت قبله ، مساجد ایرانی اسلامی ، سازماندهی فضا ، شبستانی ، ایواندار ، گنبدخانهای