تمهیدات طرح ریزی فضاهای چندمنظوره در مدیریت بحران در انطباق با الگوهای کارآمد فضا وآموزش و توانمندسازی مردم در مقابله با بحران

امروزه با گسترش کالبدی و افزایش تراکم شهرها،وضعیت خطرناکی در صورت بروز بلایای طبیعی و .......به وقوع می پیوندد.که در صورت عدم طراحی مکان های کارآمد برای مدیریت بحران با مشکلات عمده ای رو برو می شویم.از این رو در این پژوهش سعی بر این شده است تا با کمک گرفتن از فضاهای شهری بتوانیم از ویزگی های طراحی در این فضاها به گونه ای استفاده کنیم تا این فضاها در مدیریت بحران بالاترین میزان کارایی خود را در انطباق با رویکرد شهری داشته باشند بدین منظور ابتدا با شناسایی مراحل ، اجزا و ویژگی های مدیریت بحران پرداخته به انواع فضاهای شهری کارکرد و عملکرد آنها در شهر پرداخته شده است و سپس با انطباق آن با فضاهای مدیریت بحران ، به الگوها و تمهیدات طراحی در فضای چند عملکردی پرداخته شده است . مدیریت بحران - فرآیند پیش بینی و پیشگیری از وقوع بحران برخورد و مداخله در بحران و سالم سازی بعد از وقوع بحران را مدیریت بحران گویند . - علمی کاربردی است که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحرانها و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است که بوسیله آنها بتوان از بروز بحران ها ، پیشگیری نمود . پدافند غیرعامل راهی صلح آمیز و کم هزینه در برابر بحران های انسان ساخت یا سوانح طبیعی است. ضرورت این موضوع دربسیاری از کشور ها بخصوص در کشور ما، با توجه به تهدیدات درونی و بیرونی، نمایان است. اعتقاد بر این است که با استفادهاز برنامه ریزی و طراحی شهری مناسب و منطقی، می توان آسیب پذیری و هزینه های بازسازی شهر در اثر تخریب ناشی ازبحران را کاهش داده و با طراحی مبتنی بر دفاع غیر نظامی، خسارت های جانی و مالی درشرایط بحران و جنگ را کاهش داد .در چنین مواقعی، وجود فضاهای دارای اهمیت استراتژیک در هر شهر، در مدیریت شرایط بحرانی و کاهش خسارات ناشی ازخطرات )نظامی، غیر نظامی و طبیعی( نقش بسزایی دارد . در این مقاله، پارک جنگلی چیتگر درمنطقه 22 شهر تهران با توجه به نزدیکی به مناطق پرجمعیت شهر تهران وموقعیت استقرار و دسترسی به آن، به عنوان مکانی برای تجمیع مصدومین از حملات دشمن و یا حوادث طبیعی در نظر گرفتهشده است. نتایج تحلیل ظرفیت سنجی نشان می دهد که این فضا از قابلیت لازم برای پناه دهی موقت و اسکان در شرایطاضطرار برخوردار است. دستاورد این پژوهش، تحلیل ظرفیت سنجی و ارائه راهکارهای طراحی محیطی با رویکرد پدافند عاملبوده و در این راستا راهبردها و اقدامات عملیاتی لازم ارائه شده اند. وقتی درباره آمادگی در برابر بحران صحبت می شود، از سه مرحله مشخص برنامهریزی برای آمادگی میتوان سخن گفت. در هر کدام از مراحل پیش از بحران، حین و بعد از بحران برنامه ریزی ها سبک و سیاق خاص خود را پیدا میکند. مدیریت بحران شهر تهران با درک این موضوع و اجرای موفق طرح های راه اندازی گروه های داوطلب واکنش اضطراری محله)دوام(، اجرای طرح مدیریت بحران اماکن و اجرای طرح مدرسه آماده گام های بلندی در این زمینه برداشته است. رویکرد موضوع محوری در طراحی پارکها و فضاهای سبز شهری پارکها و فضاهای سبز از جمله فضاهای تفریحی در شهرها هستند که شامل کاربریهای مختلفی بوده و برای استفادههای عمومی احداث میگردند. این فضاها علاوه بر آنکه به عنوان یک فضای تفرجی مورد استفاده قرار میگیرند، میتوانند زمینهساز توجه به موضوعات و مفاهیم روزمره، منظرسازیهای نمادین، اهداف آموزشی و ایجاد خلاقیتهای نو در عرصه های اجتماعی و فرهنگی نیز باشند و همچنین برای ساماندهی، تجهیز و تبدیل به فضاهای تفرج گاهی جذاب، متنوع و موضوعی نیز از قابلیت بالا برخوردار میباشند. همچنین به عنوان فضاهائی ایمن ،چند منظوره ،دردسترس مردم به هنگام بروز حوادث وسوانح وپدافند غیرعامل نقش محوری داراهستند. پارک های موضوع محور پارکهایی هستند که حول یک یا چند موضوع و محور خاص (نظیر پارکهای تفریحی، داستانی، یادبود، تاریخی و...) طراحی میشوند. این پارک ها فضاهای سبزی هستند که برای جلب توجه مردم به موضوع و یا مفهومی خاص، منظرسازی و فضاسازی های خاص آن موضوع را بازنمایی میکنند. در تهران راهبرد و سیاست ایجاد اینگونه پارکها در سالهای گذشته مورد توجه مدیریت شهری واقع شده و پارکهای موضوع محور متعددی نظیر پارکهای گفتگو، آب و آتش و دفاع مقدس شکل گرفته است. اما به دلایل گوناگونی از جمله مبهم و نامشخص بودن سیاستگذاریها و مهمتر از همه فقدان ضوابط، معیارها و شاخصهای نظاممند در زمینه مکانیابی، طراحی و احداث این پارکها، آنها را با موفقیت چندانی روبرو ننموده است. پارکهای موضوع محور در راستای دستیابی به فضاهای سبز و باز همراه با جاذبه ها و فضاهای فرهنگی و گذران اوقات فراغت و همچنین تکیه و تأکید بر موضوع و مفهومی خاص در طراحی، نگاهی جدید را به توسعه فضایی و کالبدی شهر گشودهاند. امروزه سعی میشود در طراحی و برنامه ریزی از موضوعات و مفاهیم گوناگون برای جذابتر کردن و متنوع تر کردن آنها استفاده شود. همچنین سعی میشود با افزودن در حال حاضر شهر تهران علیرغم برخورداری از آثار طبیعی و فضای سبز، از نظر تنوع فضایی پارکها و فضاهای سبز درون و برون شهری و دارا بودن یک نظام موضوعی حاکم بر آنها هنوز در مراحل اولیه است.

کلیدواژه ها:

پدافند غیرعامل ، طراحی شهری ، ظرفیت سنجی ، مدیریت بحران ، احداث تالاب های مصنوعی ، احیاء تالابهای طبیعی ، بحران شهری ، فضای شهری ، مخاطرات ، فضای چند منظوره ، پارک چیتگر