بررسی تحلیلی مفهوم ،تاریخچه، نقش،وکاربردبرنامه ریزی و آمایش سرزمین به عنوان زیربنایتوسعه پایدارشهری ومنطقه ای

آمایش سرزمین نوعی برنامهریزی است که به سرزمین بهعنوان عامل اساسی و تعیین کننده در اهداف توسعه توجه میکند. در ایران ، بنا به تعریف ، آمایش سرزمین ، برنامهریزی و سازمان دادن نحوه اشغال فضا و تعیین محل سکنای انسانها و محل فعالیتها و تجهیزات و همچنین کنشهای بین عوامل گوناگون نظام اجتماعی - اقتصادی است. آمایش سرزمین به خودی خود نمیتواند هدف باشد بلکه بیان جغرافیائی و ترجمان فعالیتها و هدفهائی است که سیاست دولت تعیین کرده است .درسیرتاریخی گذشته مجموعه مطالعات آمایش سرزمین هر چند در حیطه اجرا کمتر فرصت ظهور و بروز یافتند اما در حیطه نظری منجر به تعمیق و بومی سازی مبانی آمایش در ایران شدند. انباشت معارف آمایشی در شرایطی که معضلات کشور به لحاظ ماهوی تفاوت چندانی با گذشته نکرده بود، بعلاوه فضای نوینی که شرایط و انتظارات محیط درونی پس از جنگ و تجربه تهیه و اجرای دو برنامه توسعه و تحولات بیرونیناشی از فروپاشی شوروی و تحولات جهانی روی داده بود، منجر به آغاز دور دوم مطالعات آمایش سرزمین پس از پیروزی انقلاب اسلامی شد نوشته حاضر با بررسی تحلیلی تحولات صورت گرفته در مقوله آمایش سرزمین در جستجوی علل عملیاتی نشدن اسناد آمایش سرزمین در نظام برنامه ریزی کشور است. نظامی که تحولات ساختاری به وجود آمده در آن انتظاراتی را برای کارآمدی بیش از پیش به قضاوت آیندگان خواهد گذاشت. در مورد آمایش، دو سطح از کار را میتوان به لحاظ فنی تصور کرد:الف- تناسب بین الگوی اسکان جمعیت و سازماندهی اقتصادی فضا: در این ارتباط باید در منطقه چشمانداز اشتغال را جستوجو و سهم بخشها را تعیین کرد، بنابراین در این سطح، نگاه به این مقوله، کمی خواهد بود.ب- تناسب بین جهت گیری کلی اسکان جمعیت و جهتگیری کلی سازماندهی اقتصادی فضا: این برخورد به دنبال تحلیلهای کمی نخواهد بود و تنها سعی میکند سازگاریهای کلی را مطرح کند و هر مقوله مستقل بحث شود؛ یعنی نگاهی کیفی خواهد داشت.در مجموع، با توجه به سیر تکاملی مفهوم آمایش و توجه به خصوصیات هر یک از تعاریف ارایه شده، در قالب وظایف ششگانه زیر، مفهوم عملیاتی و تخصصی آمایش سرزمین به شرح زیر حاصل میشود:- مکانیابی برای فعالیتهای خاص.- فعالیتیابی برای مکانهای خاص.- تناسب بین جمعیت و ظرفیت توسعهپذیری در هر حوزه جغرافیایی.- ارایه گزینههای متناسب الگوی اسکان جمعیت.- ارایه گزینه های متناسب الگوی سازماندهی فضا.- ترتیبات حفاظت از محیط زیست.این نوشتار،همچنین باروش تحقیق کتابخانه ای وتاریخی-تطبیقی باستفاده از روش تحلیل سیستماتیک ، علی، واکولوژی چشم انداز، نگاه منطقه ای وسرزمینی ، انسان محور، محیط گرا واقتصادی به راهبردهای برونرفت از بحران های برنامه های ناکام بخشی درهزاره سوم توسعه پایدارضمن بحث ،نتیجه گیری وپیشنهادراهکارهای عملی پرداخته است.

کلیدواژه ها:

توسعه پایدار ، برنامه ریزی و آمایش سرزمین ، سازمان دادن نحوه اشغال فضا ، برنامه ریزی منطقه ای وشهری ، تحلیل سیستماتیک ، اکولوژی چشم انداز ، مزیت های نسبی ، نظریه پایه توسعه ملی