نقش مشارکت بهره برداران در طرح های مرتعداری

آنچه که مورخان و سیاحان در مورد وضعیت گذشته مراتع و چراگاه های ایران در نوشته ها و سفر نامه ها بیان نموده اند همه نشان از مراتع سرسبز و با نشاط و شاداب دارد در سال های گذشته دامداران و مرتعداران با درایت و ذهن خلاقه خود و با تدبیر مدیریت نظام مند توانسته بودند به طور پیوسته و پایدار ضمن بهره برداری اصولی از مراتع آنها را احیا و یا حتی در بعضی مناطق تقویت نمایند. این مدیریت محلی با تکیه بر دانش بومی ریش سفیدان و روستاییان و عشایر با تجربه پیوسته بر مراتع حاکم بوده و تمامی بهره برداران با مشارکت فعالانه و تدوین برنامه و تقسیم کار و انجام عملیات اصلاحی در مراتع تحت نفوذ خود نهایت سعی و تلاش خود را در حفظ و بهبود آنها مبذول داشته اند. بهره برداری بی رویه توسط دامداران متحرک و روستاییان ساکن در حریم مراتع ییلاقی در طول سه دهه گذشته و بروز پدیده خشکسالی و کم آبی، موجب کاهش بازدهی تولید این مراتع ییلاقی در طول سه دهه گذشته و بروز پدیده خشکسالی و کم آبی موجب کاهش بازدهی تولید این مراتع در سال های اخیر شده است. عدم ثبات نظام بهره برداری و مشخص نبودن شیوه مالکیت این مراتع جایگزینی مدیریت مدرن و دولتی به جای مدیریت بومی و محلی در مراتع ییلاقی عامل دیگری است که در کاهش بازدهی مراتع موثر می باشد . ممیزی مراتع تهیه و اجرای طرح های مرتعداری و طرح های تعادل دام و مرتع و ... از اقدامات و برنامه های اساسی دولت و متولیان امور در بهبود وضعیت مراتع می باشد. طرح های مرتعداری در استان آذربایجان غربی از سال 1369 تدوین و مراتع در قالب قرارداد 30 ساله به بهره برداران واگذار گردید تا سال 1379 جمعا برای 467000 هکتار از مراتع استان طرح مرتعداری تهیه و 103667 هکتار از مراتع در قالب 153 طرح به مرتعداران واگذار گردید. این مقاله در ارتباط با مالکیت و مدیریت مراتع دارای طرح مرتعداری و نقش مشارکت بهره برداران در این طرح ها و نهایتا نقش عامل انسانی در وضعیت مراتع دارای طرح بحث می نماید. هر چند عوامل اثرگذار زیادی در روند بهبود و اصلاح مراتع وجود دارد که طرح های مرتعداری نیز از آنها متاثر می شوند لیکن بررسی مشارکت بهره برداران در طرح های مرتعداری نیز مهم و قابل توجه است در این مقاله از روش های مشارکتی تحقیق (PRA) استفاده شده و طرح هایی مورد بررسی قرار گرفته اند که حداقل 5 سال از زمان واگذاری آنها به بهره داران گذشته است و این طرح ها در شهرهای شمالی استان شامل شهرهای : ماکو- چالدران- خوی و سلماس اجرا شده اند در این مقاله وضعیت تعداد 8 مرتع که در آنها طرح های مرتعداری اجرا شده مورد بررسی قرار گرفته و با وضعیت مراتع مجاور مقایسه شده اند.

کلیدواژه ها:

مشارکت ، طرح های مرتعداری ، دامداران متحرک ، طرح تعادل دام مرتع ، مشارکت بهره برداران ، مالکیت و مدیریت مرتع