تحلیل اقتصادی- اجتماعی تولید و بازار ورنی در مناطق عشایری ارسباران با تاکید بر شرایط بعد از اسکان

هرچند عشایر در قالب ایلات و طوایف مختلف در گوشه و کنار سرزمین ایران با خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت پراکنده اند لیکن تلاش مداوم و مبارزه با طبیعت برای بهره برداری از نعمت های آن ویژگی مشترک همه آنهاست شاید به این دلیل است که آنها در گذشته دارای قدرت سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی بی و حد و حصری در کشور بوده اند. صنایع دستی در کنار دام و مرتع همواره در زندگی عشایر مهم بوده است. علاوه بر درآمد زایی و افزایش سطح معیشت خانوارها پرداختن به یک یا چند صنعت دستی از جنبه هایی نظیر تولید بخش اعظم مواد اولیه مورد نیاز ، پر کردن اوقات بیکاری اعضای خانوار، گسترش و تعمیق فرهنگ و هنر عشایر و غیره دارای اهمیت است. استان اذربایجان شرقی با داشتن 84 هزار نفر در ییلاق و 2 هزار نفر در قشلاق یکی از مناطق مستعد و مناسب برای زندگی عشیره ای می باشد که دو ایل بزرگ شاهسون و ارسباران را در خود جای داده است. ورنی یکی از صنایع دستی اختصاص عشایر ارسباران است که بیش از انواع دیگر صنایع دستی مورد بی مهری واقع شده است به طوری که تا سال 1367 هیچ آماری در مورد آن وجود نداشته است به نظر می رسد که تاکنون آنرا با گبه یا گلیم اشتباه گرفته اند شروع ورنی باقی را کسی به درستی نمی داند اما هنر و صنعت جوانی محسوب گردیده و عمر ان در استان به حدود یکصد سال می رسد سوال این است که ورنی از کجا آمده؟ نقش اقتصادی آن چیست؟ به چه میزان تولید و چگونه مصرف می شود؟ مبادی صادرات آن کجاست؟ چه تعدادی به تولید آن مشغولند و دارای چه مشکلاتی هستند؟ برای پاسخ به پرسش های یاد شده پژوهشی در سال 1381 با همکاری و مساعدت اداره کل امور عشایر آذربایجان شرقی توسط نگارندگان انجام گرفت. این تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و در محدوده شهرستان های اهر، تبریز، کلیبر، و بخش های مختلف آنها انجام گرفت جامعه آماری شامل کلیه خانوارهای بافنده ورنی در مناطق یاد شده می باشند. همچنین کلیه واسطه ها ، مغازه داران، صادر کنندگان و کسانی که در خرید و فروش این قسمت از صنایع دستی سهم دارند از میان این دو جامعه یاد شده تعداد 279 نفر (77 نفر تمام شماری و 202 نفر به صورت نمونه گیری به شیوه خوشه ای) برای مطالعه انتخاب و به صورت پیمایشی مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار پزوهش پرسشنامه محقق ساخته ای است که پس از آزمون اولیه جهت گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفت. اطلاعات گردآوری شده به کمک تکنیک های آمار توصیفی و استنباطی نظیر جداول فراوانی، میانگین، تحلیل واریانس، آزمون F، جداول توافقی و کای اسکویر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده از توصیف داده ها و آزمون فرض های آماری حاکی از آن است که حدود 95 درصد جامعه تولید کننده دارای تحصیلات کمتر از راهنمایی بوده و اکثرا کوچ رو هستند حدود 98 درصد خانوارها به نوعی در تولید ورنی نقش دارند. در هر خانوار معمولا دو نفر (مونث) در تولید ایفای نقش نموده و این محصول در قشلاق بیشتر از ییلاق بافته می شود . تقریبا تمامی ورنی های بافته شده به خارج از کشور به ویژه اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می گردد (99 درصد). آزمون فرض ها نیز نشان می دهد که نوع زیست، میزان آگاهی از کاربرد ورنی بر درامد و حجم تولید ورنی در سطح 5% تاثیر معنی داری نداشته و در عوض فصل تولید ، تجربه و مهارت، نوع طرح و نقشه، سطح سواد، نوع کانال های فروش و غیره بر میزان درآمد و حجم تولید تاثیر مثبت و معنی داری در سطح 5% دارد در این تحقیق برآورد می شود که در شرایط فعلی از طریق بافت ورنی حدود 9/5 میلیارد و در شرایط اشتغال کامل بیش از 18 میلیارد تومان درامد ناخالص وارد جامعه عشایری شده است طبق اظهار نظر نمونه های مورد مطالعه پایین بودن قیمت ورنی ، بالا بودن هزینه های تولید و به طور کلی نامطلوب بودن بازار از مهمترین مشکلاتی است که بر سر راه ورنی بافی وجود دارد به نظر می رسد با توجه به شرایط بعد از اسکان در مناطق عشایری ارسباران توجه به این زیرانداز مهم می تواند بخش اعظمی از نیازهای منطقه و عشایر را پاسخ دهد.

کلیدواژه ها:

ورنی ، بازار ورنی ، صنایع دستی ، گلیم و گبه ، حجم تولید ، بازاریابی ، صادرات