ارزیابی فنی آبشکن های احداث شده برای حفاظت از اراضی سواحل زنجان رود

زنجان رود، یکی از سرشاخه های اصلی رودخانه قزل اوزن است که در ماههای پر باران سیلابی بوده و با ایجاد فرسایش کناری خسارات و مشکلات بسیاری را برای تاسیسات و زمین های کشاورزی به وجود می آورد. از این رو ستاد اجرایی طرح آبخیزداری سفید رود با همکاری مدیریت آبخیزداری و امور زیربنایی زنجان اقدام به طراحی و اجرای آبشکن هایی در طول 35 کیلومتر را از مسیر زنجانرود نموده است. هدف از این تحقیق ارزیابی فنی آبشکن های اجرا شده و بررسی عملکرد آن ها می باشد. در این مقاله سعی شده است تاثیر آبشکن ها بر حفاظت و احیاء زمین های مستعد کشاورزی حاشیه ی رودخانه مورد بررسی قرار گیرد و آثار مثبت یا منفی طرح پس از گذشت چندین سال از اجرا، تجزیه و تحلیل شود. بدین منظور ابتدا اصول و مبانی طراحی انواع آبشکن از لحاظ ساختار، شکل ظاهر و نحوه ی تاثیرگذاتری بر جریان رودخانه استخراج شده است. سپس آبشکن های اجرا شده بررسی و مشخصات آنها با مبانی توصیه شده، مقایسه گردیده است. در این زمینه پارامترهای: سیل طراحی، فاصله آبشکن، عمق ریشه ی آبشکن، ارتفاع آبشکن، عمق فرسایش در دماغه ِ آبشکن، ابعاد سنگ های استفاده شده برای پوشش دماغه و خاکریزهای جانبی، رسوب گذاری در حد فاصل آبشکن ها و احیاء اراضی مستعد کشاورزی به عنوان شاخص های مقایسه، بحث شده اند. با توجه به مطالعات و ارزیابی های صحرایی و دفتری صورت گرفته و با در نظر گرفتن اهداف طرح، می توان اذعان نمود.علی رغم عدم همخوانی برخی از مشخصات هندسی آبشکن های اجرا شده با اصول فنی و معیارهای طراحی، پروژه ی اجرا شده تا حدود زیادی به اهداف اصلی خود رسیده است. به طوری که در محدود ی اجرای طرح، فرسایش کناره ای به مقدار بسیار زیاد کاهش یافته و در بعضی قسمت ها از بین رفته است. با این وجود، بعد از گذشت چندین سال از اجرای طرح، رسوب گذاری بین آبشکن های متوالی و به دنبال آن احیا اراضی جدید به ندرت مشاهده می شود. در پایان با توجه به بررسی های انجام شده، توصیه ها و پیشنهادهایی برای افزایش ثمربخشی اجرای این قبیل طرح ها ارائه شده است.

کلیدواژه ها:

آبشکن ، ارزیابی فنی ، فرسایش کناره ای ، زنجان رود ، ساماندهی رودخانه