پنبه های بومی ایران (Gossypium herbaceum) خزانه با ارزش ژنهای تحمل به تنش های غیر زنده شوری و خشکی برای گونه های جنس Gossypium

مشکل عمده اغلب برنامه های به نژادی پنبه (.G .hirsutum L) در سرتاسر دنیا محدود بودن پایه ژنتیکی خزانه ژنی اولیه اصلاح پنبه بوده است. جنس Gossypium شامل پنج گونه آلوتتراپلوئید و 45 گونه دیپلوئید است، که گونه های وحشی و اهلی را شامل می شود، فقط دو گونه دیپلوئید G .herbaceum,G .arboreum و دو گونه تتراپلوئید Ghirsutum,G .barbadense زراعی بوده و الیاف قابل ریسندگی دارند. توده های گونه G. herbaaum منابع ژنی بسیار مطلوبی در مقابل تنش های غیر زنده من جمله شوری هستند. از سال 79 تا 84 روی 43 توده بومی ایرانی از گونه G. herbaceum و یک توده از گونه G.arboreum (پنبه هندی) در دو محیط شاهد و تنش شوری بررسی هایی صورت گرفت . با توجه به روابط بین صفات مختلف و عملکرد ، مهمترین فاکتور موثر بر عملکرد تحت تنش شوری درصدسبز بود و به عبارت دیگر پنبه های دیپلوئید همانند تتراپلوئید در مرحله جوانه زنی و استقرار به شوری حساس بوده چون جوانه زنی پنبه اپی جیل دارند. گونه G.arboreum علیرغم سبز مطلوب ولی در مراحل بعدی رشد تحت تاثیر شوری قرار گرفت ، حتی صفات کیفی برتر الیاف گونه نیز به شدت تحت متاثر شده و عملکرد پایینی داشت. با توجه به عادترشد چند ساله ای گونه های دیپلوئید پنبه درصد زودرسی هم با عملکرد رابطه مثبت داشت. توده های دیررس تردرشرایط غیر تنش تعداد قوزه بیشتری داشته ولی قبل از باز شدن قوزه ها با سرمای پاییزه برخورد کرده و عملا در عملکردنقشی نداشتند. زودرسی به وسیله خود تنش شوری به گیاه القاء می شود و موجب فرار از تنش ش ده و به عبارت دیگر تنش شوری موجب قطع (Cut Out) رشد رویشی شده و باز شدن قوزه ها قبل از سرمای پاییزه کامل می شود. به همین دلیل عملکرد بعضی از ژنوتیپ ها در شرایط تنش بیش از غیر تنش بود. همچنین برای نمونه های گونه G. herbaceum همبستگی بالای پرولین با عملکرد وش تحت شرایط تنش دیده شد، این در حالی است که برای تتراپلوئیدها چنین رابطهای گزارش نشده است. رابطه مثبت درصد الیاف با قندهای محلول بیانگر این است که گیاهانی که میزان بالایی از قندهایمحلول در تنش شوری جمع آوری نمایند تولید الیاف آن بیشتر خواهد بود . بنا بر نتایج فوق و استفاده از تکنیک نجات جنین می توان صفات مطلوب ذخایر ژنتیکی گونه G. herbaceum را به واریته های زراعی گونه (G .hirsutum) که بیش از 95 درصد سطح زیر کشت دنیا را به خود اختصاص داده اند، انتقال داد.

کلیدواژه ها:

پنبه دیپلوئید ، ذخایر ژنتیکی ، تنش شوری